اول نگفت: و من بنى- و بعضى از فرزندان مرا و در دومى كلمه من را آورد؟ در جواب مى‌گوييم: هر چند كه ظاهر فقره اول عموميت، و ظاهر فقره دوم تبعيض است، و ليكن در گذشته ثابت كرديم كه مراد وى در فقره اول نيز بعضى از ذريه است، نه همه آنها، و بعد از اثبات اين معنا هر دو فقره با هم تطابق خواهند داشت.

يكى ديگر از موارد تطابق اين فقره اين است كه مضمون هر دو تاكيد شده است، دومى بوسيله جمله‌(رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ) كه خود اصرار و تاكيد درخواست است، و اولى بوسيله جمله‌(رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ) چون در حقيقت اين تعليل درخواست دور كردن از بت‌پرستى را تاكيد مى‌كند.

[دعاى ابراهيم (ع) براى پدر و مادرش در اواخر عمر دلالت مى‌كند بر اينكه آزر پدر ابراهيم نبوده است‌]

(رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ).

ابراهيم (ع) با اين جمله دعاى خود را ختم نموده است. و همانطور كه قبلا هم گفتيم اين آخرين دعايى است كه وى كرده، و قرآن كريم از او نقل نموده است. و اين دعا شبيه به آخرين دعايى است كه قرآن از حضرت نوح (ع) نقل نموده كه گفته است:(رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِناً وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ)[1].

اين آيه دلالت دارد بر اينكه ابراهيم فرزند آزر مشرك نبوده، زيرا در اين آيه براى پدرش طلب مغفرت كرده است، در حالى كه خودش سنين آخر عمر را مى‌گذرانده، و در اوائل عمر بعد از وعده‌اى كه به آزر داده از وى بيزارى جسته است. در اول به وى گفته:(سَلامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي)[2] و نيز گفته است:(وَ اغْفِرْ لِأَبِي إِنَّهُ كانَ مِنَ الضَّالِّينَ)[3] و سپس از او بيزارى جسته است، كه قرآن كريم چنين حكايت مى‌كند:

(وَ ما كانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ)[4] كه تفصيل داستان آن جناب در سوره انعام در جلد هفتم اين كتاب گذشت.

[1] پروردگارا مرا و والدين مرا و هر كه با ايمان به خانه من در آيد و همه مؤمنين و مؤمنات را بيامرز. سوره نوح، آيه 28.

[2] سلام بر تو به زودى برايت طلب مغفرت مى‌كنم. سوره مريم، آيه 47.

[3] و از پدرم به لطف خود درگذر و هدايت فرما كه وى سخت از گمراهان است. سوره شعراء، آيه 86.

[4] استغفار ابراهيم براى پدرش بعد از وعده‌اى بود كه به وى داده بود، و پس از آنكه معلومش شد كه او دشمن خداست از او بيزارى جست. سوره توبه، آيه 114.