(فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ)[1] استفاده مى‌شود، منظور از رحمت، هدايت الهى است.

و اگر بگويى: معناى اختلاف مردم اين است كه عده‌اى با عده‌اى ديگر در نفى و اثبات مقابل هم قرار گيرند، و در نتيجه معناى‌(لا يَزالُونَ مُخْتَلِفِينَ) اين مى‌شود كه دائما به دو قسمت محق و مبطل منقسمند، و چنين مساله‌اى ديگر قابل تخصيص و استثناء نيست مگر آنكه عموم زمانى آن را تخصيص زده و زمان معينى را از آن خارج كنند، و اما افراد آن قابل استثناء نيستند، براى اينكه اگر استثناء را راجع به افراد بگيريم معناى مستثنا و مستثنا منه چنين مى‌شود ايشان دائما منقسم به دو قسم محق و مبطل هستند، مگر آنان كه خدا رحمشان كرده كه ايشان منقسم به دو قسم نيستند بلكه همواره محقند و اين معناى غلطى است، زيرا آنهايى هم كه اختلاف مى‌كنند يك دسته‌شان محقند، پس برگشت معنا به اين مى‌شود كه بعضى از ايشان هم مبطلند و هم محق، ولى محق ايشان تنها محقند و در ميانشان مبطل نيست و اين كلام كلامى بى‌فايده است.

علاوه بر اين، اصلا معنا ندارد محق‌ها را از حكم اختلاف استثناء كنيم، زيرا اين محق‌ها يك طرف اختلاف هستند، و پر واضح است كه اختلاف، قائم به هر دو طرف محق و مبطل است.

[مذمت اختلاف، از جهت لوازم آن يعنى تفرق و اعراض از حق است‌]

در پاسخ مى‌گوييم: درست است كه اختلاف در اين آيه و در ساير آيات كه اهل اختلاف را مذمت مى‌كنند، اختلاف در حق است، و نيز درست است كه مخالفت كردن بعضى با بعضى ديگر مستلزم اين است كه يكى از آن دو، بر حق و داراى بصيرت باشد ليكن وقتى حساب اجتماعى را كه اين دو فريق تشكيل داده‌اند برسيم اجتماعى است متزلزل و متفرق از حق، و جامعه‌ايست كه مى‌توان گفت بر حق، اجتماعى ندارند و حق را كنار گذارده‌اند، و حق بر ايشان مخفى است و در باره آن ترديد دارند.

و خداى سبحان اگر اختلاف را مذمت مى‌كند به خاطر لوازم آنست كه همان تفرق و اعراض از حق است، و آيات هم شاهد و گواه بر اين است، زيرا هر جا از اختلاف مذمت مى‌كند، هر دو طرف اختلاف به باطل را توبيخ مى‌كند و اگر منظور از مختلفين صاحبان آراء و اعمال مختلف و متفرق از حق نبوده باشد صحيح نمى‌بود كه هر دو طرف اختلاف را مذمت كند.

و نيز بهترين مؤيد اين معنا آيه‌

[1] پس خدا كسانى راى كه ايمان آوردند در مسائلى كه اختلاف كردند به اذن خود به سوى حق هدايتشان كرد. سوره بقره، آيه 213.