نمى‌خواهد مگر آنكه ايشان خود را تغيير دهند، و از زى عبوديت و مقتضيات فطرت خارج شوند) هيچ كس نيست كه از شقاوت و نقمت، و يا عذاب او جلوگيرى به عمل آورد.

(وَ ما لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ والٍ)- اين جمله عطف بر جمله‌(وَ إِذا أَرادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ) و مفسر آنست و معناى تعليل را مى‌رساند، وقتى مردم غير از خداى سبحان واليى نداشته باشند كه متولى امرشان شود، قهرا كسى را نخواهند داشت كه جلو خداوند متعال را بگيرد و نگذارد خواسته‌هايش را عليه ايشان اجراء سازد.

پس از همه آنچه گذشت اين معنا روشن گرديد كه آيه شريفه- بطورى كه سياق هم مى‌رساند، و خدا داناتر است- اين معنا را افاده مى‌كند كه براى هر فردى از افراد مردم بهر حال كه بوده باشند معقب‌هايى هستند كه ايشان را در مسيرى كه بسوى خدا دارند تعقيب نموده، از پيش رو و از پشت سر در حال حاضر و در حال گذشته به امر خدا حفظشان مى‌كنند و نمى گذارند حالشان به هلاكت و يا فساد و يا شقاوت، كه خود امر ديگر خداست متغير شود، و اين امر ديگر كه حال را تغيير مى‌دهد وقتى اثر خود را مى‌گذارد كه مردم خود را تغيير دهند، در اين هنگام است كه خدا هم آنچه از نعمت كه به ايشان داده تغيير مى‌دهد، و بدى را بر ايشان مى‌خواهد، و وقتى بدى را براى مردمى خواست ديگر جلوگيرى از آن نيست، چون بشر غير خداوند والى ديگرى كه متولى امورش شود ندارد تا آن والى از نفوذ اراده و خواست خداوند جلوگيرى به عمل آورد، و از اين معنا چند مساله روشن مى‌گردد:

[پنج مساله راجع به: حافظ بودن خداوند، تغيير وضع اقوام با تغيير در انفس ايشان و ... كه از آيه شريفه:(لَهُ مُعَقِّباتٌ ...) روشن مى‌شود]

اول اينكه: آيه شريفه به منزله بيان تفصيلى براى جمله‌ايست كه در خلال آيات قبلى قرار گرفته و مى‌فرمود:(وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ)، زيرا اين جمله بطور اجمال مى‌فهماند براى تمامى اشياء در نزد خدا حدودى است ثابت و غير متغير و غير متخلف، و بهمين جهت هيچگاه از علم او دور و مستور نمى‌شوند، آيه مورد بحث اين اجمال را در خصوص انسان تفصيل مى‌دهد كه انسانها هر كدام معقباتى از پيش رو و از پشت سر دارند كه موكل بر ايشانند تا ايشان و تمامى متعلقات ايشان را از خطر هلاكت و دگرگونى حفظ نمايند، و دچار هلاكت و دگرگونى نشوند مگر به امر ديگر خدا.

دوم اينكه: هيچ چيز از انسان از جان و جسم و اوصاف و احوال و اعمال و آثارش نيست مگر آنكه ملكى از طرف خداوند موكل بر آنست تا حفظش كند، و وضعش در مسير بسوى خدا بطور دوام چنين هست تا آنكه خودش وضع خود را تغيير دهد، در آن صورت خدا هم وضع خود را در باره او تغيير مى‌دهد، پس اينكه خدا حافظ است و او ملائكه‌اى دارد كه متصدى حفظ بندگانند خود يك حقيقتى است قرآنى.