او شهادت است، و آن غيب و شهادتى كه در باره موجودات نسبت به هم تحقق مى‌يابد، هم غيبش و هم شهادتش براى خدا شهادت است.

و به عبارت ديگر، معنى جمله‌(عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ) اينست كه امور كه ممكن است علم صاحبان علم به آن احاطه يابد، يعنى امورى كه خارج از حد وجودشان نيست، و همچنين آن امورى كه ممكن نيست علم صاحبان علم به آن تعلق گيرد، به خاطر اينكه از حد وجودشان خارج است، هم آن قسم و هم اين قسم هر دو براى خداى تعالى معلوم و مشهود است، چون او به تمام اشياء احاطه دارد.

[معناى كبير و متعال بودن خداى تعالى‌]

(الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ)- اين دو اسم از اسماى حسناى خداوند متعال است، واژه كبر و در مقابلش واژه صغر از معانى متضايفه هستند، زيرا وقتى اجسام از نظر تفاوتى كه در كوچكى و بزرگى حجم دارند بعضى با بعضى ديگر مقايسه شوند، آن جسمى كه به اندازه حجم جسم ديگر و بعلاوه مقدارى زيادتر دارد، نسبت به آن بزرگ، و آن ديگرى نسبت به اين كوچك است.

ليكن استعمال اين دو كلمه را توسعه داده و در غير اجسام نيز استعمال كرده‌اند، و از معانى مورد استعمال آن- معنايى كه با ساحت قدس خداى تعالى سازگار باشد- اينست كه بگوييم كبريايى او معنايش اينست كه تمامى كمالات هر چيز را واجد و بدان احاطه دارد، پس وقتى كه مى‌گوييم او كبير است معنايش اينست كه او كمال هر صاحب كمالى را دارد با زيادتى.

واژه متعال صفتى است از باب تعالى ، كه مبالغه در علو را مى‌رساند، هم چنان كه آيه‌(تَعالى‌ عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيراً)[1] بدان دلالت دارد، زيرا كلمه‌(عُلُوًّا كَبِيراً) مفعول مطلق است براى كلمه تعالى ، كه به جاى تعاليا بكار رفته، پس خداى سبحان، هم على است و هم متعال ، اما اينكه گفتيم: على است، براى اينكه او بر هر چيزى علو و سلطنت دارد، و اما اينكه گفتيم: متعال است، براى اينكه نهايت درجه علو را دارد، چون علو او از هر علوى بزرگتر است، پس او آن چنان عاليى است كه بر هر عالى ديگر از هر جهت تسلط دارد.

از همين جا معلوم مى‌شود كه چرا دنبال جمله‌(عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ) فرمود:

(الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ)، چون مفاد مجموع آن دو اسم اين است كه خداى سبحان به هر چيزى محيط، و بر هر چيز مسلط است، و هيچ چيزى به هيچ وجهى از وجوه بر او مسلط نيست، و هيچ غيبى بر او غلبه نمى‌كند تا با غيبتش از حيطه علم او خارج شود، هم چنان هيچ شهادتى هم بر او مسلط

[1] منزه است و از آنچه گويند بى‌نهايت برتر است. سوره اسرى، آيه 43.