[شرحى در مورد مكر مشركين در آيات خدا و مراد از:(اللَّهُ أَسْرَعُ مَكْراً)]

(وَ إِذا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُمْ إِذا لَهُمْ مَكْرٌ فِي آياتِنا ...) مضمون اين آيه هر چند از حقايقى است عمومى و جارى در اغلب مردم و در اكثر اوقات- چون هيچ انسانى نيست كه در طول زندگيش بعد از برهه‌اى آسايش گرفتار ناملايمات نگردد، بلكه كمتر اتفاق مى‌افتد كه گرفتاريها در حق يك انسان مكرر نشود- و ليكن آيه مورد بحث از نظر زمينه آيات قبلش گويا مى‌خواهد كنايه‌اى به مشركين و نيرنگهايى كه در باره آيات خدا بكار برده‌اند بزند. دليل بر اينكه آيه شريفه نمى‌خواهد آن مطلب عمومى را تذكر دهد و بلكه روى سخن تنها با مشركين دارد، اين است كه در آخر همين آيه مى‌فرمايد:(قُلِ اللَّهُ أَسْرَعُ مَكْراً). معلوم مى‌شود نظر در آيه شريفه متوجه به مكر طائفه خاصى است، همان طائفه‌اى كه روى سخن در اين آيات به ايشان است. و بدين جهت روى سخن متوجه آنان شده كه نسبت به آيات سراء و ضراء اى كه آيت بودنش واضح است مكر مى‌كنند، و يكى از مكرهايى كه كردند مكرى است كه در باره قرآن كردند، قرآنى كه آيتى است الهى و رحمتى است از او، كه اين رحمت را بعد از ضراء جهالت و تنگى عمومى معيشت و ذلت و تفرقه و دورى دلها از يكديگر، و حاكميت بغض و كينه در آنها به آنان چشانيد، تا از سراء علم و معرفت و فراخى زندگى و عزت و وحدت كلمه و صفا و صميميت برخوردارشان بسازد، ولى در باره همين سراء مكر كردند، يك بار گفتند: (ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ‌)- قرآنى غير اين بياور و يا احكامش را عوض كن . و بار ديگر گفتند: (لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ‌)- چرا از ناحيه پروردگارش آيتى بر او نازل نمى‌شود .

بنا بر اين، آيه مورد بحث براى مشركين بيان مى‌كند كه همه اين چون و چراها مكرهايى است كه در آيات خدا مى‌كنند، و نيز بيان مى‌كند كه مكر به آيات خدا عاقبتى بجز سوء و ضرر ندارد، و هرگز به نفع آنان تمام نخواهد شد، چون مكر خداى تعالى سريع‌ترين مكر است، و اين مشركين را به جرم مكرشان گرفتار مى‌كند و مهلت نمى‌دهد كه مكر و نيرنگ آنان در آيات او به نتيجه برسد، دليلش هم خيلى روشن است، زيرا همين كه افرادى از مخلوقات خدا آيات خالق خود را نپذيرند و براى از بين بردن آن تلاش كنند، عينا مكرى است كه خداى تعالى به آنان كرده، و توفيق هدايت شدنشان به وسيله آياتش را از آنان سلب فرموده است.

پس، در معناى آيه شريفه اينطور بايد گفت- هم چنان كه بعضى‌[1] گفته‌اند:(وَ إِذا أَذَقْنَا النَّاسَ) از رساندن رحمت تعبير فرمود به چشاندن ، تا اشاره كند به اينكه رسيدن به رحمت لذت بخش است، و نيز اشاره كند به اينكه رحمت، اندكش هم لذت بخش است، چون كلمه‌

[1] مجمع البيان، جلد 3، جزء 11، ص 32.