نقاط خشكى از زير آب بيرون آمد.

صاحب المنار سپس اضافه مى‌كند به استدلالى كه بعضى از اهل نظر بر عموميت طوفان كرده و گفته‌اند: دليل بر اين معنا اين است كه ما فسيل و اسكلت‌هاى سنگ شده ماهيانى را در بالاى كوه‌ها يافته‌ايم و معلوم است كه ماهى بالاى كوه زندگى مى‌كرده پس حتما در روزگارى زندگى مى‌كرده كه بالاى كوه‌ها نيز زير آب قرار داشته و اين كافى است به اينكه يك بار كوه‌ها در زير آب قرار گرفته باشند.

آن گاه سخن اين اهل نظر را رد نموده و گفته است پيدا شدن صدفها و حيوانات دريايى در بالاى قله كوه‌ها دليل بر اين نمى‌شود كه از آثار باقيمانده از طوفان نوح است بلكه آنچه به ذهن نزديكتر است اين است كه گفتيم قلل جبال و همچنين ساير نقاط كره زمين در زير آب درست شده و تكون يافته است زيرا بالا رفتن آب براى چند روز از كوه‌ها كافى نيست در اينكه حيوانات زنده‌اى در بالاى قلل جبال بميرند و فسيل شوند.

آن گاه در آخر گفتارش كلامى دارد كه خلاصه‌اش اين است كه اين مسائل تاريخى و باستانى از اهداف و مقاصد قرآن نيست و به همين جهت قرآن كريم آن را بطور صريح و قاطع بيان نكرده ما هم كه در اين باره اظهار نظرى كرديم تنها گفتيم از ظاهر نصوص چنين بر مى‌آيد نه اينكه خواسته باشيم اعتقاد دينى خود را اظهار نماييم و يا نتيجه بحث را به عنوان يك عقيده قطعى دينى بپذيريم، بنا بر اين اگر در فن ژئولوژى خلاف اين نتيجه ثابت شده باشد ضررى به حال ما ندارد براى اينكه هيچ نص قطعى، بحث ما را نقض نمى‌كند.[1]

[بيان نادرستى سخن صاحب المنار و اشاره به اينكه آيات قرآنى ظاهر در اينست كه طوفان نوح همه زمين را فرا گرفته بوده است‌]

مؤلف: اما اينكه آيات را تاويل كرده و حصر را در آنها اضافه گرفته مرتكب تقييدى شده كه هيچ دليلى بر اين تقييد دلالت نمى‌كند و اما اينكه در رد استدلال بر وجود فسيل حيوانات در بالاى قله كوه‌ها گفته: اين معنا دليل نمى‌شود بر اينكه طوفان نوح جهانى بوده، زيرا طوفان براى چند صباحى قلل جبال را فرا گرفته و اين مدت كوتاه كافى نيست در اينكه حيواناتى در آن بلنديها بميرند و فسيل شوند، در پاسخش مى‌گوييم كه ممكن است امواج طوفان اين فسيل‌ها را كه قبلا در دريا مرده و به صورت فسيل شده بودند به بالاى كوه‌ها آورده باشد و اين احتمال در باره طوفانى آن چنان عظيم كه همه كره زمين و قلل جبال را فرا گرفته باشد احتمال بعيدى نيست.

و بعد از همه اين حرفها، صاحب المنار به اين معنا توجه نكرده كه آيات داستان نوح‌

[1] تفسير المنار، ج 12، ص 106.