[معناى اينكه: قرآن به علم خدا نازل شده و وجوهى كه در اين باره گفته شده است‌]

(فَاعْلَمُوا أَنَّما أُنْزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ)- ظاهرا منظور از كلمه علم اللَّه علم مختص به خداى تعالى است، و آن عبارت است از غيبى كه غير خداى تعالى كسى را بدان راهى نيست مگر به اذن خود او، هم چنان كه در جاى ديگر نيز متعرض اين معانى شده و فرموده:(لكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِما أَنْزَلَ إِلَيْكَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ)[1] و نيز فرموده:(ذلِكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ)[2] و نيز فرموده:

(عالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلى‌ غَيْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى‌ مِنْ رَسُولٍ)[3]، و نيز فرموده:(إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِينَ)[4].

پس معناى آيه چنين مى‌شود: اگر نتوانستيد به هيچ سببى- غير از خداى تعالى- كه شما به آن دل بسته‌ايد با قرآن معارضه كنيد، پس يقين كنيد كه اين قرآن جز از ناحيه سببى غيبى نازل نشده بلكه از انباء و اخبار غيب است كه مختص به خداى تعالى است، پس او است كه آن را بر من نازل كرده و به وسيله آن با من تكلم كرده و خواسته است نخست خود من معارف حقه و ذخاير هدايت آن را بفهمم، و سپس به شما تفهيم كنم.

مفسرين در معناى جمله مورد بحث توجيهات ديگرى كرده‌اند، بعضى‌[5] گفته‌اند: منظور اين است كه قرآن با علم و آگاهى و اطلاع خداى تعالى نازل شده، و او شاهد بر نزولش بوده.

بعضى ديگر گفته‌اند: منظور اين است كه اين قرآن طورى نازل شده كه خدا مى‌داند كسى نمى‌تواند با آن معارضه كند، زيرا قرآن قابل معارضه نيست. و يا اين است كه تنها خدا به نظم و ترتيب آن آگاه است، و غير خدا كسى آگاه نيست. ولى همه اينها معانى سست و دور از فهم است.

و جمله مورد بحث كه مى‌فرمايد:(أَنَّما أُنْزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ) بيانگر يكى از دو نتيجه‌اى است كه از اجابت نكردن آلهه گرفته مى‌شود. و نتيجه ديگرش را جمله‌(وَ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ)

[1] ولى خدا گواهى مى‌دهد به حقانيت آنچه به تو نازل كرده چون هر چه نازل كرده به علم خود نازل كرده. سوره نساء، آيه 166

[2] اين از اخبار غيب است كه به تو وحى مى‌كنيم. سوره يوسف، آيه 102

[3] او است عالم به غيب، پس غيب خود را در احاطه كسى قرار نمى‌دهد، مگر رسولى كه خودش بپسندد. سوره جن، آيه 27

[4] كه آن كلام، قرآنى است آبرومند كه در كتابى نهفته و ناديدنى قرار داشت، كتابى كه جز پاك شدگان با آن تماسى ندارند، و اين قرآن از ناحيه رب العالمين نازل شده( و در خور فهم بشر گشته). سوره واقعه، آيه 80

[5] تفسير مجمع البيان، ج 3، جزء 12، ص 124،( به نقل از مجاهد)