نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 1 صفحه : 558
مادى ميپسندند و نه
الهى و تمامى ادله توحيد آن را باطل ميكند.
البته در اين
بين اشكالهاى ديگرى به مسئله تجرد نفس شده و در كتب فلسفه و كلام آمده، چيزى كه
هست همه آنها ناشى از بى دقتى در ادله نامبرده ما و نداشتن ثبات در تعقل غرض از آن
ادله است، و خلاصه ناشى از اين است كه نتوانستند در ادلهاى كه ما آورديم دقت و در
اينكه چه ميخواهيم بگوئيم ثبات بخرج دهند، و چون دلايل جداگانهاى نيستند، از نقل
و پاسخ آن خوددارى نموديم، اگر از خوانندگان عزيز كسى بخواهد بدانها اطلاع يابد
بايد بمظانش مراجعه نمايد، و خدا راهنما است.
بحث اخلاقى
[تعريف علم اخلاق و بيان اينكه سه نيروى عمومى: شهويه، غضبيه و نطقيه فكريه منشا
اخلاق آدمى است]
علم اخلاق
عبارت است از فنى كه پيرامون ملكات انسانى بحث مىكند، ملكاتى كه مربوط به قواى
نباتى و حيوانى و انسانى اوست، به اين غرض بحث ميكند كه فضائل آنها را از رذائلش
جدا سازد و معلوم كند كدام يك از ملكات نفسانى انسان خوب و فضيلت و مايه كمال
اوست، و كداميك بد و رذيله و مايه نقص اوست، تا آدمى بعد از شناسايى آنها خود را
با فضائل بيارايد، و از رذائل دور كند و در نتيجه اعمال نيكى كه مقتضاى فضائل
درونى است، انجام دهد تا در اجتماع انسانى ستايش عموم و ثناى جميل جامعه را بخود
جلب نموده، سعادت علمى و عملى خود را به كمال برساند.
[اصول
اخلاق فاضله: عفت، شجاعت، حكمت و عدالت]
و اين علم
اخلاق بعد از فحص و بحثهايش به اين نتيجه رسيده: كه اخلاق آدمى (هر چند كه از نظر
عدد بسيار است، ولى منشا همه خلقهاى وى) سه نيروى عمومى است كه در آدمى وجود دارد
و اين قواى سهگانه است كه نفس را برمىانگيزد، تا در صدد به دست آوردن و تهيه
علوم عملى شود، علومى كه تمامى افعال نوع بشر به آن علوم منتهى ميشود و بدان مستند
ميگردد.
و اين قواى
سهگانه عبارت است از قوه شهويه، غضبيه، نطقيه فكريه كه همانطور كه گفته شد تمامى
اعمال و افعال صادره از انسان، يا از قبيل افعالى است كه به منظور جلب منفعت انجام
ميشود، مانند خوردن و نوشيدن، و پوشيدن و امثال آن و يا از قبيل افعالى است كه به
منظور دفع ضرر انجام مىشود، مانند دفاع آدمى از جان و عرض و مالش، و امثال آن، كه
مبدأ صدور آنها قوه غضبيه است، هم چنان كه مبدأ صدور دسته اول قوه شهويه است.
و يا از قبيل
افعالى است كه ناشى از تصور و تصديق فكرى است، مانند برهان چيدن و استدلال درست
كردن (كه هيچ فعلى از افعال دو دسته قبلى هم نيست، مگر آنكه آدمى قبل از
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 1 صفحه : 558