(85) إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى‌ مَعادٍ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ مَنْ جاءَ بِالْهُدى‌ وَ مَنْ هُوَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ‌

آن كس كه قرآن را بر تو فرض كرد، تو را به جايگاهت (/ زادگاهت) بازمى‌گرداند! بگو:

«پروردگار من از همه بهتر مى‌داند چه كسى (برنامه) هدايت آورده، و چه كسى در گمراهى آشكار است»!

شأن نزول:

عشق و علاقه به وطن‌

جمعى از مفسرين، شأن نزولى براى آيه فوق از «ابن عباس» نقل كرده‌اند كه مضمونش چنين است:

هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله به قصد هجرت، از «مكّه» به سوى «مدينه» مى‌آمد، به سرزمين «جحفه»- كه فاصله چندان زيادى از «مكّه» ندارد- كه رسيد، به ياد موطنش «مكّه» افتاد، شهرى كه حرم امن خدا است، و «خانه كعبه» كه قلب و جان پيامبر صلى الله عليه و آله با آن پيوند ناگسستنى داشت در آنجا است، آثار اين شوق كه با تأثر و اندوه آميخته بود، در چهره مباركش نمايان گشت، در اينجا پيكِ وحىِ خدا «جبرئيل» نازل شد و پرسيد: آيا به راستى به شهر و زادگاهت اشتياق دارى؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: آرى.

جبرئيل عرض كرد: خداوند اين پيام را براى تو فرستاده:

إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى‌ مَعادٍ:

«آن كس كه اين قرآن را بر تو فرض كرده است، تو را به سرزمين اصليت بازمى‌گرداند». [1]

و مى‌دانيم اين وعده بزرگ، سرانجام تحقق يافت و پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله پيروزمندانه با ارتشى نيرومند و قدرت و عظمت فراوان به «مكّه» بازگشت، و حرم امن خدا، بدون جنگ و خون‌ريزى به تسليم او در آمد.

[1] «مجمع البيان»، ذيل آيه مورد بحث؛ «تفسير كبير فخر رازى»، ج 25، ص 21؛ «تفسير قرطبى»، ج 13، ص 247؛ «تفسير الميزان»، ج 16، و تفاسير ديگر.