نهى شده، گاه ناظر به چنين قسمهايى است. كه به يك نمونه آن اشاره مى‌كنيم:

«روزى منصور، خليفه عبّاسى معاصر امام صادق عليه السلام، آن حضرت را طلبيد و به وى عرض كرد: شنيدم معلّى بن خنيس، كه از ياران و اصحاب تو مى‌باشد، برايت اسلحه تهيّه مى‌كند، و مردم را به سوى تو فرا مى‌خواند، تا بر عليه ما قيام كنى؟

امام فرمود: به خدا قسم چنين نيست و آنچه به شما رسيده، شايعه‌اى بيش نمى‌باشد. منصور گفت:

«لا ارْضى‌ مِنْكَ إِلّا بِالطَّلاقِ وَ الْعِتاقِ وَ الْهَدْىِ وَ الْمَشْىِ، فَقالَ: ابِالْانْدادِ مِنْ دُونِ اللَّهِ تَأْمُرُنى‌ انْ احْلِفْ؟! انَّهُ مَنْ لَمْ يَرْضِ بِاللَّهِ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فى‌ شَىْ‌ءٍ

؛ سخن تو را نمى‌پذيرم، مگر اينكه قسم به طلاق و عتاق و هدى و مشى ياد كنى! [1]

امام عليه السلام فرمود: به من دستور مى‌دهى به چيزهايى كه حكم بت را در مقابل خدا دارند، قسم بخورم؟ كسى كه به سوگند بر خداوند راضى نشود، ذرّه‌اى به او ايمان ندارد!». [2]

و از جمله قسمهايى كه آثار منفى زشتى به دنبال داشت اين بود كه: بعضى از مسلمانان قسم مى‌خوردند: «اگر فلان كار را انجام ندهند يهودى يا نصرانى باشند» [3] كنايه از اينكه حتماً آن را انجام خواهند داد، كه ائمه عليهم السلام از چنين قسمهايى نيز جلوگيرى كردند.

پس آن دسته از قسمهايى كه چنين عوارض منفى و پيامدهاى زشتى داشته مورد نهى قرار گرفت، امّا آن دسته قسمهاى به غير خدا كه چنين نبود، اشكالى نداشت.

ج) راه حل سوم آنكه روايات ناهيه از قسمِ به غير خداوند را حمل بر كراهت كنيم، مگر در مواردى كه هدف امور تربيتى باشد؛ مانند قسم حضرت رسول صلى الله عليه و آله و

[1]. توضيح «طلاق» و «عتاق» گذشت و منظور از «هدى» اين است كه اگر آنچه گفتى درست نبود قربانى كنى، و «مشى» بدين معناست كه اگر آنچه گفتى صحيح نبود، با پاى پياده به زيارت خانه خدا بروى.

[2]. وسائل الشيعه، ج 16، ابواب الايمان، باب 14، ح 3.

[3]. همان مدرك، باب 34، ح 1.