دهند،) سرمايه زندگى پست (مادّى) است؛ وسرانجام نيك (و زندگى والا و جاويدان)، نزد خداست».

طبيعت علاقه‌هاى افراطى نسبت به زنان (حب الشهوات) و عشق‌هاى بى‌حدّ و حصر به فرزندان (البنين) و فرو رفتن در درهم و دينار و مال و اموال دنيا (والقناطير المقنطرة) اعمال را در نظر انسان تزيين مى‌دهد!

نتيجه اينكه عوامل و مبادى تزيين اعمال پنج چيز است كه يك مورد آن اختصاص به گروه خاصّى دارد (كسانى كه به آخرت ايمان ندارند) و مجازات اعمال آنها محسوب مى‌شود، و چهار عامل ديگر در انتظار هر فردى خواهد بود.

سؤال: كسانى كه اعمالشان توسّط يكى از عوامل بالا تزيين مى‌شود، آيا در اين حالت مجبورند و مسئوليّتى ندارند، يا مجبورند و مسؤول؟

پاسخ: خوشبختانه اين تسويلات و تزيينات با مقدارى تفكّر و انديشه زايل، و حقيقت مسأله روشن مى‌گردد. اگر انسان اندكى فكر كند مى‌فهمد كه بى‌بند و بارى و فساد و فحشاء آزادى نيست! اگر مقدارى بينديشد متوجّه ماهيّت توحّش لعاب شده با تمدّن خواهد شد، به شرط آنكه اهل تفكّر و انديشه باشد، و پلهاى پشت سر خويش را ويران نكرده باشد.

حسن بصرى دانشمند منحرفى بود، و از عجايب اينكه وى استاد ابن ابى‌العوجاء مادّى منكر خدا بود، كه در عصر امام صادق عليه السلام مى‌زيست. هنگامى كه به وى گفتند: تو كه استادى همچون حسن بصرى داشته‌اى چگونه راه كفر و الحاد را در پيش گرفتى؟

در پاسخ گفت: استاد من هم اعتقاد صحيحى نداشت، و نشانه‌هاى انحراف در عقايدش هويدا بود. حسن بصرى پس از جنگ جمل حضرت على عليه السلام را ملاقات كرد، حضرت از وى پرسيد: چرا در جنگ شركت نكردى، و به يارى ما نشتافتى؟

گفت: هنگامى كه مى‌خواستم به سوى ميدان جنگ حركت كنم، هاتفى از غيب ندا داد كه

«القاتل والمقتول فى النار

؛ كشندگان و كشته‌شدگان جنگ جمل هر دو اهل جهنّمند!».