عهده گرفت.

نتيجه اينكه خداوند در مراحلِ مختلفِ يتيمىِ پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، به كمك آن حضرت شتافت و او را پناه داد.

نعمت دوم: يافتن به هنگام گم شدن!

آيه شريفه‌ «وَوَجَدَكَ ضَالّاً فَهَدَى» اشاره به دومين نعمت دارد. برخى «ضالّ» را به گمراهى معنا كرده‌اند، در حالى كه پيامبر هيچ وقت گمراه نبود. حضرت على عليه السلام در خطبه قاصعه‌ [1] مى‌فرمايد:

«از لحظه‌اى كه پيامبر از شيرگرفته شد خداوند فرشته‌اى را مأمور كرد كه همواره همراه حضرت باشد و راههاى سعادت را به وى نشان دهد».

بر همين اساس ما معتقديم پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله برنامه و دين خاصّى داشت، و پيرو آيين مسيحيان و يهوديان نبود. و اينكه گفته مى‌شود: «پيرو آيين ابراهيم حنيف بود» يعنى موحّد بود؛ چرا كه ابراهيم قهرمان توحيد و بت‌شكن بود. به هر حال ضالّ به معناى گمراهى نيست، بلكه معانى ديگرى دارد كه دو معناى آن قابل تطبيق بر آيه شريفه است:

1. ضالّ به معناى گمشده است، همان‌گونه كه در حديث مى‌خوانيم:

«الْحِكْمَةُ ضالَّةُ الْمُؤْمِنِ‌

؛ دانش گمشده فرد با ايمان است». [2] در تاريخ آمده است كه: حضرت چندين بار در مكه گم شد. زمانى كه در كفالت حضرت عبدالمطلب بود، هنگامى كه براى شيرخوردن به حليمه سعديّه سپرده شد، و زمانى كه سايه پرمهر و محبّت مادر بر سرش بود. چرا كه مكّه شهرى كوهستانى بود، و انسان به راحتى گم مى‌شد. اكنون هم از داخل شهر مكّه، مسجدالحرام و مناره‌هاى بلند آن پيدا نيست، زيرا مسجد الحرام در گودى واقع شده است. خداوند در تمام اين مراحل پيامبر را يافت، و وى را به‌

[1]. نهج البلاغه، خطبه 192.

[2]. ميزان الحكمة، باب 917، ح 16 و 12 و 11 و 4210.