كننده است، انسان را تدريجاً پرحوصله بار مى‌آورد.

علاوه بر آن افراد منزوى غالباً كم نشاط هستند، بسيار كم مى‌خندند، كمتر شوخى مى‌كنند، در برابر خستگى‌ها كمتر تفريح دارند و زندگى آنها يكنواخت و خسته كننده است. همين موضوع تعادل روحى آنها را به هم زده يك نوع ناراحتى در آنان ايجاد مى‌نمايد؛ و اگر عقده‌هايى پيدا كنند چون وسيله‌اى براى گشودن آنها در اختيار ندارند همواره در يك نوع نگرانى و ناراحتى روانى بسر مى‌برند، و اين موضوع بر عصبانيت و كج‌خلقى آنان مى‌افزايد.

6- محروميت از علوم و تجارب: بسيارى از علوم و دانشهاست كه بايد از دهان بزرگان و روش آنها و الهام گرفتن از طرز تفكر آنان بدست آورد؛ بديهى است اين‌گونه علوم را تنها از طريق معاشرت مى‌توان تحصيل نمود، و پختگى و تجربه‌هاى گوناگون را در گوشه انزوا نمى‌توان تحصيل كرد، بلكه راه آن زندگى در دل اجتماع است؛ اين را هم مى‌دانيم كه ثمره زندگى چيزى جز تجربه‌هاى مفيد و سودمند نيست.

با توجه به حقايق فوق و فوايد و زيانهايى كه براى معاشرت و انزوا ذكر شد برترى نظريه و منطق طرفداران معاشرت كاملًا روشن است.

موارد استثنايى كه انزوا در آن جايز است‌

در اينجا ذكر يك نكته لازم به نظر مى‌رسد و آن اينكه: با اينكه اساس زندگى هر انسانى بايد بر پايه معاشرت و آميزش با مردم باشد ولى باز