همين تفاوت در ميزان اطلاع يابى از احاديث در نسل‌هاى بعدى (تابعين و پس از آنها) استمرار يافت و بر اثر همين امر، اختلاف فتاوا در قرون بعدى به وجود آمد، مانند:

الف) تا زمان شافعى حديث «قلّتين» در مورد آب كر و حديث «خيار مجلس» به عموم فقها نرسيده بود. و لذا فتواى به «قلتين» تا قبل از آن از جانب فقها صادر نشده بود، امّا پس از آن زمان اين فتوا مطرح گشت. [1]

ب) شافعى در آغاز بر اساس معارف و مبانى فقهى مكتب ابو حنيفه كه در بغداد از محمّد بن حسن شيبانى آموخته بود و درس‌هايى از مالك در مدينه فرا گرفته بود، فتاوايى را صادر كرده بود، امّا پس از سفر به مصر و ديگر ديار اسلامى و اطلاع يابى از احاديث جديد، ده‌ها فتواى خويش را تغيير داد. [2] مانند:

اختلاف فتاواى شافعى در قديم و جديد:

1. در تيمّم طبق فتواى قديم قائل بود كه يك ضربه دست بر خاك براى صورت و دست‌ها كفايت مى‌كند، امّا در فتواى جديد قائل به دو ضربه شده، يكى براى صورت و يكى براى دست. [3]

2. اگر مأموم جلوتر از امام بايستد: طبق فتواى جديد: نمازش باطل است. و مطابق فتواى قديم:

صحيح است. [4]

3. اگر محرم شكارى را ذبح كند، مطابق فتواى جديد: ميته است و خوردن آن حرام است. [5] ولى طبق فتواى قديم و كتاب املا: ميته نيست، امّا خوردن آن حرام است. [6]

4. زكات زيتون را طبق فتواى جديد، واجب ندانسته امّا در فتواى قديم واجب دانسته است. [7]

د) در فتاواى فقهاى اماميّه نيز گاه به اين امر برخورد مى‌كنيم از جمله در مورد ذكر «ربنا و لك الحمد» بعد از ركوع.

شهيد اوّل در كتاب «ذكرى» حديثى از محمّد بن مسلم از امام صادق عليه السلام نقل كرده كه:

«إذا قال الإمام:

سمع اللَّه لمن حمده، قال من خلفه: ربّنا لك الحمد ...»

آنگاه كه امام جماعت ذكر «سمع اللَّه لمن حمده‌» را بگويد، كسى كه پشت سر اوست، بگويد: «ربنا لك‌

[1]. حجة اللَّه البالغه‌، ج 1، ص 147.

[2]. الشافعى، حياته و عصره‌، (محمد ابو زهر)، ص 375.

[3]. المجموع فى شرح المهذب‌، (محيى الدين بن النووى)، ج 2، ص 210.

[4]. الأم‌، ج 1، ص 169؛ المجموع فى شرح المهذب‌، ج 4، ص 299.

[5]. المجموع فى شرح المهذب‌، ج 7، ص 441.

[6]. همان مدرك، ص 304.

[7]. فتح العزيز فى شرح الوجيز، (عبد الكريم بن محمّد الرافض) ج 5، ص 561.