آن قرار داده و مسائل را در آن تقسيم‌بندى كرده و بين نظائر جمع كرده است و حق مطالب را به طور كامل ادا كرده است». [1]

4. محمّد بن علي بابويه (شيخ صدوق) (م 381) [2]: گرچه او را در طبقه محدّثين مى‌دانند، اما كتابهايى فقهى نيز براى او ذكر كرده‌اند. كه در كتاب‌ الذريعة به برخى از آنها اشاره شده است. به عنوان نمونه كتاب‌هاى: جوابات المسائل القزوينيات؛ جوابات المسائل النيشابورية؛ مسائل نكاح، وصايا، وضو و وقف. [3]

قرن پنجم:

1. محمّد بن محمّد بن نعمان، معروف به شيخ مفيد (م 413) [4]: عماد حنبلى از دانشمندان اهل سنّت از تاريخ ابن أبي طى حلبي‌ نقل كرده است: «او بزرگى از بزرگان اماميّه و رئيس بخش فقه و كلام و مناظره است». [5]

«يافعى» يكى ديگر از دانشمندان اهل سنّت، در وقايع سال 413 هجرى نوشته است: «در آن سال عالم بزرگى شيعه وفات نمود. او صاحب تأليفات فراوان، بزرگ اماميّه، معروف به مفيد و ابن معلم بود و در علم كلام، فقه و جدل تبحّر داشت». [6]

برخى از كتاب‌هاى او در فقه: مقنعه، فرائض الشيعة، احكام النساء، مسألة فى تحريم ذبائح أهل الكتاب، جوابات المسائل الصاغانيات‌ است.

2. سيّد مرتضى علم الهدى‌ [7] (م 436): مرحوم صدر در فصل دهم‌ علم الفقه‌ ايشان را از فقهاى اماميّه معرفى مى‌كند.

مرحوم مدرس صاحب‌ ريحانة الادب‌ مى‌گويد:

ايشان داراى تأليفات متعددى بوده و 72 جلد از آنها را نام مى‌برد كه تعدادى از آن راجع به فقه است. از جمله: الانتصار، جمل العلم و العمل، الذريعة فى أصول الشريعة، المحكم و المتشابه، و المختصر. [8]

[1]. همچنين درباره او نوشته‌اند: «وى داراى كتاب‌هاى فراوانى است كه از جمله آنها كتاب «تهذيب الشيعة لاحكام الشريعه‌» نام دارد كه بيست جلد است. اين كتاب مشتمل بر تعدادى از كتب فقهى است مرحوم علّامه طباطبايى (بحر العلوم) اين گونه وى را ستوده است: محمّد بن احمد بن جنيد اسكافى از شخصيت‌هاى برجسته و از بزرگان طايفه اماميّه است و از دانشوران قدماى اين طايفه به شمار مى‌آيد و در علم فقه و ادبيات و تأليف كتاب سرآمد آنهاست». (تنقيح المقال‌، ج 2، ص 67، باب محمّد، شماره 10305).

[2]. جايگاه او در دانش، فهم، بينش، فقاهت، بزرگى، وثاقت، فراوانى تأليفات و خوب نوشتن، برتر و بالاتر از آن است كه قلم‌ها و بيان‌ها آن را تبيين كند. نجاشى در فهرست خود درباره او مى‌نويسد: محمّد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى، ساكن رى، بزرگ و فقيه ما (اماميّه) است. (وسائل الشيعة، ج 20، ص 21).

[3]. الذريعة، ج 5، ص 230 تا 240 و ج 20، ص 362 و 372.

[4]. نجاشى درباره شيخ مفيد مى‌گويد: شيخ و استاد ما (شيخ مفيد) مشهورتر از آن است كه او را در فقه، كلام، حديث، موثق بودن و در علم و دانش توصيف كرد. علّامه حلّى گفته: فضل او مشهورتر از آن است كه وى را در فقه و كلام و روايت توصيف كرد. وى موثق‌ترين و عالم‌ترين فرد زمان خويش بود (مقدّمه‌ بحار الأنوار، ج 0، ص 106- 105).

[5]. مقدّمه‌ اختصاص‌ شيخ مفيد، ص 4. به نقل از: شذرات الذهب‌، ج 3، ص 199.

[6]. مقدمه‌ اختصاص‌ شيخ مفيد، به نقل از: مرآة الجنان فى تاريخ المشاهير الأعيان‌ (تاريخ يافعى)، ج 3، ص 28؛ حوادث سال 413 ق؛ اوائل المقالات شيخ مفيد، ص 245.

[7]. ريحانة الادب‌، ج 4، ص 190- 182.

[8]. سيّد مرتضى معروف به علم الهدى از افتخارات اماميّه و قهرمان عرصه دانش و دين و پيشوايى از پيشوايان فقه و حديث و كلام و ادبيات است. نجاشى در رجال خويش گفته است: سيّد مرتضى به اندازه‌اى از علوم و دانش را فرا گرفت كه هيچ يك از افراد زمانه‌اش به آن پايه نمى‌رسيد. احاديث فراوانى را فرا گرفت. او متكلّم، شاعر، اديب، داراى منزلتى بزرگ در علم و دين و دنيا بود. (مقدّمه‌ بحار الأنوار، (ج 0)، ص 156).