بن يحيى (م 264) و ربيع بن سليمان بن عبد الجبار (م 270) بودند. [1]

مذهب شافعى به دست شاگردانش در بسيارى از بلاد اسلامى گسترش يافت و در مصر و عراق و خراسان و ما وراء النهر نفوذ كرد و رقيب نزديك مذهب حنفى به شمار مى‌رفت‌ [2] و امروزه در مصر، اردن، سوريه، لبنان، عراق، هند و اندونزى مذهب شافعى پيروان فراوانى دارد. [3]

مصادر فقهى شافعى:

شافعى در فتوا دادن، از كتاب، سنّت، اجماع و قياس بهره مى‌گرفت؛ البتّه وى خبر واحد را از فرد موثّق- هر چند آن خبر مشهور نباشد (بر خلاف نظر ابو حنيفه) و هر چند موافق عمل مردم مدينه نباشد (بر خلاف شيوه مالك)- حجّت مى‌دانست.

در قياس نيز، اگر اصل و ريشه معيّنى در كتاب و سنّت داشته باشد، در نظر وى حجّت است. او استحسان را- بر خلاف شيوه ابو حنيفه و مالك- حجّت نمى‌دانست و مى‌گفت: «من استحسن فقد شرّع‌؛ هركس به استحسان روى آورد، تشريع كرده و بدعت گذارده است». [4] او مصالح مرسله و حجيّت عمل اهل مدينه را قبول نداشت. [5] در ردّ عمل به استحسان، كتابى به نام‌ ابطال الاستحسان‌ و در ردّ عمل به مصالح مرسله، كتابى به نام‌ الاستصلاح‌ نوشته و در كتاب معروفش‌ الامّ‌ حجيّت عمل مردم مدينه را انكار كرده است. [6]

لازم به ذكر است كه شافعى در كتاب‌ الامّ‌ فتواهاى تازه و تجديد نظرهاى فقهى را ذكر كرده است. [7] به تصريح برخى از انديشمندان اهل سنّت، فقه شافعى به فقه شيعه اماميّه نزديك و موارد اختلافى ميان آنان، نسبت به ديگر مذاهب كمتر است. [8]

4. مذهب حنبلى‌

مؤسّس اين مذهب، أبو عبد اللَّه، احمد بن حنبل بن هلال شيبانى است. وى در سال 164 در بغداد متولّد شد و در همان شهر، سال 241 وفات يافت.

او سفرهاى علمى‌اش را به كوفه، بصره، مكّه، مدينه، يمن و شام انجام داد و از دانش علماى عصر خويش بهره گرفت. هر چند فقه را از شافعى فرا گرفت ولى اساتيد او به صد تن بالغ شده‌اند. [9] وى از محدّثان بزرگ اهل سنّت به شمار مى‌آيد و مُسند او، از اطلاع وى در عرصه حديث گواهى مى‌دهد. احمد در مسند خويش بيش از چهل هزار حديث نقل كرده است. او به حديث مرسل و ضعيف نيز عمل مى‌كرد. [10]

از مشهورترين شاگردانش مى‌توان به فرزندش‌

[1]. الفقه الاسلامى و ادلّته‌، ج 1، ص 52- 51.

[2]. تاريخ ابن خلدون‌، ج 2، ص 804.

[3]. تاريخ الفقه الاسلامى‌، ص 143.

[4]. الفقه الاسلامى و ادلّته‌، ج 1، ص 51؛ تاريخ الفقه الاسلامى‌، ص 140- 139.

[5]. الفقه الاسلامى و ادلّته‌، ج 1، ص 51؛ المدخل فى التعريف بالفقه الاسلامى‌، ص 196.

[6]. ادوار علم الفقه‌، ص 159.

[7]. الفقه الاسلامى و ادلّته‌، ج 1، ص 51.

[8]. همان مدرك، ص 59.

[9]. همان مدرك، ص 53.

[10]. همان مدرك.