محقّق، عالم، زاهد، عابد و فقيهى متكلّم بود. از كتابهاى معروف او روضة المتقين‌، از بهترين شرح‌ها بر كتاب‌ من لا يحضره الفقيه‌ است كه نشانگر مهارت و تخصّص او در ادبيات، رجال، فقه و حديث است. [1]

2. ملا محسن فيض كاشانى (م 1091).

وى عارفى حكيم و محدّثى فقيه بود، احاديث كتب اربعه را در كتاب ارزشمند «الوافى» جمع‌آورى كرد و در فقه نيز كتابى به نام‌ مفاتيح الشرايع‌ ترتيب داد. [2]

3. محمّد بن حسن حرّ عاملى (م 1104).

عالم متبحّر و محدّث جليل القدر، مرحوم حرّ عاملى، صاحب كتاب نفيس‌ وسائل الشيعة است كه احاديث كتب اربعه و ديگر كتب مهم شيعه را به شيوه‌اى نو، جمع‌آورى كرده است. [3]

4. علّامه محمّد باقر مجلسى (م 1110).

علّامه مجلسى در علم و دانش و زهد و تقوا و جامعيّت، برتر از آن است كه نياز به معرفى داشته باشد. از افتخارات او همين بس كه دائرة المعارف وسيعى را به نام‌ بحار الانوار براى اماميّه تأليف كرد كه پيش از آن چنين كارى انجام نشده بود. كتاب‌ مرآة العقول‌ كه شرح كتاب‌ كافى‌ است، از ديگر تأليفات ارزشمند اوست.

وى كتب فراوانى نوشت و نخستين كسى است كه به طور گسترده كتابهايى را به زبان فارسى و در معارف دينى مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام تدوين كرد. [4]

5. شيخ يوسف بحرانى (م 1186).

محدّث كبير و فقيه ماهر، شيخ يوسف بحرانى از كسانى است كه هم به فقه و هم به حديث احاطه كامل داشت. وى كتابهاى فراوانى را تأليف كرد، كه مشهورترين آنها «الحدائق الناضرة» است و در 25 جلد انتشار يافته است. اين كتاب، يك دوره فقه استدلالى، همراه با نقل اقوال و نصوص در هر مسأله است. [5]

هر چند شيخ يوسف بحرانى را اخبارى مى‌دانند، ولى او با ميانه روى و دست كشيدن از بسيارى از مبانى اخباريها، حركت آنها را متوقّف كرد. [6]

در عصر اخبارى‌گرى نيز كه پرچمش را امين استرآبادى برافراشت و تا حدود يك و نيم قرن در اهتزاز بود و با ظهور علّامه وحيد بهبهانى اركان آن در هم ريخت، دانشمندان و مجتهدانى بودند كه در برابر موج اخبارى‌گرى سر خم نكردند و راه و رسم اجتهاد را ادامه دادند، هر چند تعدادشان اندك بود.

[1]. ر. ك: امل الآمل‌، ج 2، ص 252؛ اعيان الشيعة، ج 9، ص 193- 192.

[2]. ر. ك: روضات الجنّات‌، ج 6، ص 103- 79؛ اعيان الشيعة، ج 10، ص 46.

[3]. ر. ك: امل الآمل‌، ج 1، ص 145- 141؛ روضات الجنّات‌، ج 7، ص 105- 96؛ اعيان الشيعة، ج 9، ص 171- 167.

[4]. ر. ك: امل الآمل‌، ج 2، ص 248؛ روضات الجنّات‌، ج 2، ص 93- 78؛ اعيان الشيعة، ج 9، ص 184- 182؛ بحار الأنوار، ج 102، ص 165- 105.

[5]. ر. ك: روضات الجنات‌، ج 8، ص 208- 203؛ اعيان الشيعة، ج 10، ص 317؛ الحدائق الناضرة، ج 1، مقدّمه تحقيق جامعه مدرّسين.

[6]. براى آگاهى از اعتدال و ميانه روى، بلكه عدول شيخ يوسف بحرانى از بسيارى از مبانى اخباريون، به مقدّمه كتابش‌ الحدائق الناضرة مخصوصاً مقدّمه دوازدهم مراجعه شود.