«تجويز الحيل يناقض سدّ الذرايع مناقضة ظاهرة؛ فإن الشارع يسدّ الطريق إلى المفاسد بكلّ ممكن و المحتال يفتح الطريق إليها بحيلته فاين من يمنع من الجائز خشية الوقوع في الحرام إلى من يعمل الحيلة في التوصل إليه (المحرّم) و هذه الوجوه الّتي ذكرناها و اضعافها تدلّ على تحريم الحيل و العمل بها و الافتاء بها في دين اللّه» [1].

آرى ابن قيّم حيله‌هاى شرعى را حرام مى‌داند، ولى پس از بحث نسبتا طولانى، تا حدّى از اين نظريّه بر مى‌گردد، و حيل شرعيّه را به پنج قسم واجب، حرام، مباح، مستحب و مكروه تقسيم مى‌نمايد.

سپس مثالهاى فراوانى ذكر مى‌كند، كه به عنوان نمونه دو مثال آن را انتخاب كرده‌ايم. يكى براى حيله‌هاى حرام، و ديگرى از حيله‌هاى مشروع و حلال.

[دو مثال براى حيله‌هاى حرام و حلال‌]

1- مثال حيله حرام: حيلة العقارب‌

[2] شخصى به اين حيله، كه يك حيله غير مجاز است، دست مى‌زند كه قصد دارد خانه‌اى به ديگرى بفروشد و پول خانه را از او بگيرد و خانه را هم به او تحويل ندهد. چنين شخصى براى دست يافتن به «ثمن» و «مثمن» خانه‌اش را ابتدا وقف بر اولاد مى‌كند، و شهودى بر اين وقف مى‌گيرد، و سند كتبى هم مى‌نويسد، سپس آن را به مشترى به مبلغ مثلا پنج ميليون تومان مى‌فروشد. پول را مى‌گيرد، و خانه را

[1]. اعلام الموقعين عن ربّ العالمين، جلد 3، صفحه 159.

[2]. علّت اين كه اين حيله شرعى را حيله عقرب ناميده‌اند اين است كه اين حيله همچون عقرب به انسان نيش مى‌زند، و او را آزار مى‌دهد.