1- مقدار علم و دانش و آگاهى مجرم بايد در ميزان مجازات لحاظ گردد.

يعنى مجازات يك انسان عالم و دانشمند شديدتر و سنگينتر از فرد جاهل و بيسواد باشد. بدين جهت در روايات مى‌خوانيم كه: «خداوند از گناه هفتاد جاهل مى‌گذرد، قبل از آن كه گناه و تقصيرات يك عالم را مورد عفو و اغماض قرار دهد. [1]»

2- سنّ و سال مجرمين از ديگر امورى است كه حاكم شرع بايد به آن توجّه كند. زيرا هر عاقلى مجازات مرد كاملى را كه مرتكب جرمى شده، سنگينتر از جوان تازه بالغى مى‌داند كه به همان جرم آلوده شده است.

3- محيطى كه مجرم در آن زندگى مى‌كند نيز از عوامل تشديد يا تخفيف مجازات محسوب مى‌شود؛ زيرا بدون شك مجرمى كه در جامعه پاكيزه و بدور از عوامل و زمينه‌هاى فساد، آلوده گناه مى‌شود، با شخصى كه در جامعه آلوده به انواع مفاسد زندگى نموده، و لغزشى پيدا مى‌كند، يكسان نيست.

4- از ديگر امورى كه حاكم شرع به آن عنايت مى‌كند حسن سابقه، يا سوء سابقه مجرم است. تعزير كسى كه اوّلين بار مرتكب جرمى شده، از مجازات مجرم سابقه دارى كه بارها آلوده گناه شده و مجازات گشته، سبكتر خواهد بود.

5- انگيزه‌ها و علل و عواملى كه بستر پيدايش جرم گرديده، نيز نبايد از ديد حاكم شرع پنهان بماند. كسى كه عوامل متعدّد گناه و انگيزه‌هاى فراوان معصيت او را احاطه كرده، و منتهى به وقوع جرمى گشته، با كسى كه‌

[1]. ميزان الحكمة، جلد 6، صفحه 514، حديث 13755.