8- مسأله دعا

بحث پيرامون‌ (عوامل و علل گرايش به مذهب) در جامعه‌هاى انسانى بود.

بيان شد كه بعضى از جامعه‌شناسان مى‌خواهند آن را به نحوى به عوامل استعمارى پيوند دهند، و قسمتهايى از مفاهيم و تعليمات مذهبى را گواه اين مدّعا مى‌گيرند كه به هفت قسمت از آن در گذشته اشاره شد، اكنون سخن پيرامون مسأله دعاست و ممكن است اشكالات سه گانه اجتماعى، كلامى و فلسفى ذيل در اين زمينه ايراد گردد.

الف) اشكال اجتماعى:

اعتقاد به دعا بر فعّاليّتهاى اجتماعى اثر منفى دارد و همانند آبى است كه به روى شعله‌هاى فروزان كوششها و تلاشهاى پرثمر پاشيده مى‌شود و آنها را به خاموشى مى‌كشاند. مؤمنان با اين اعتقاد كه دعا سلاح يا ترس مؤمن است به جاى آشنايى به سلاح‌هاى ديگر و كاربرد آنها در برابر دشمن، تنها دست به دعا برمى‌دارند و همچنين براى مبارزه با فقر، دعا را جانشين صنعت، تكنيك، گسترش كشاورزى و دست‌يابى به منابع مختلف حياتى مى‌نمايند، و اثر تخديرى چنين تعليماتى نياز به بحث ندارد.

ب) اشكال فلسفى:

جهان نظام خاصّى دارد كه بر محور قانون علّت و معلول مى‌گردد و دعاى ما كه الفاظى بيش نيست، نمى‌تواند نقشى در تغيير مسير ابتدايى و نهايى آن داشته باشد.

ج) اشكال كلامى:

اگر از ديدگاه الهيّون نيز به آن بنگريم، دعا يك نوع معارضه با حكمت خداوند و