و از امام صادق عليه السلام نقل شده:

«الصَّبْرُ رَأْسُ الإيمَانِ». [1]

از اين روايات اهمّيّت صبر در منطق اسلام به وضوح معلوم مى‌شود، زيرا مى‌دانيم مركز فرماندهى تمام دستگاههاى بدن مغز است، به علاوه تمام وسايل ارتباطى انسان با جهان خارج تقريباً در سر قرار دارد و از آن جا كه براى پيشبرد هر گونه هدفى از اهداف ايمان اعمّ از هدفهاى تربيتى، اجتماعى، انسانى، علمى، فرهنگى و سياسى، مقاومت و استقامت شرط نخستين است، رمز اين تأكيد آشكارمى‌شود.

از مجموع آن چه گفته شد نتيجه مى‌گيريم كه صبر يك مفهوم به تمام معنا سازنده در مسائل اجتماعى، تربيتى، معنوى و مادّى دارد و نقطه مقابل تخدير و تسليم است، و به انسان نيرو مى‌بخشد و او را از مردم بى‌نياز مى‌كند.

از امام باقر عليه السلام سؤال كردند صبر جميل چيست؟ فرمود:

«ذَلِكَ صَبْرٌ لَيْسَ فِيهِ شَكْوَى إلَى النَّاسِ‌؛ صبرى است كه در آن شكايت به مردم نباشد». [2]

و نيز صبر سبب پيروزيها مى‌گردد، چنان كه در ضرب‌المثل معروف عرب نيزآمده است:

«إصْبِرْ تَظْفَرْ؛ استقامت كن تا پيروز شوى».

و در شعر معروف عرب نيز مى‌خوانيم:

«من تجربه‌اى دارم كه صبر سرانجام نيكى دارد ... كمتر كسى در تحصيل چيزى جدّيت و صبر به خرج داده مگر اين كه به مقصود خود رسيد».

قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله: «الصَّبْرُ ثَلَاثةٌ صَبْرٌ عِندَ المُصِيبةِ و صَبرٌ عَلَى الطَّاعَةِ وَ صَبْرٌ عَنِ المَعْصِيَةِ». [1]

سرچشمه و آثار صبر:

از بحثهاى گذشته به طور اجمال روشن شد كه صبر مفهومى معادل مقاومت، سرسختى، پايدارى، حوصله، تحمّل، خويشتن‌دارى و يا مفهومى بر ضدّ بى‌تابى وجزع، دستپاچگى، ضعف و ناتوانى روحيه دارد.

سرچشمه همه اين مفاهيم، ايمان به يك حقيقت و آگاهى كامل از آن و عشق و علاقه شديد نسبت به آن است، آنها كه ايمانى ضعيف و اطّلاعاتى ناچيز و علاقه‌اى مختصر نسبت به هدفى دارند، هرگز در راه آن صبر و استقامت به خرج نمى‌دهند و به سرعت از ميدان حوادث بيرون مى‌روند.

و امّا از نظر نتيجه، صبر آثارى از نظر روانى و اجتماعى دارد كه در روايات اسلامى به آنها اشاره شده است.

1- صبر قدرت‌آفرين است‌

از امام باقر يا امام صادق عليهما السلام نقل شده كه فرمود:

«مَنْ لَايَعد الصَّبْرَ لِنَوَائِبِ الدَّهْرِ يَعْجُزُ؛ كسى كه صبر در برابر حوادث ندارد ناتوان مى‌گردد». [2]

2- صبر نشانه شخصيّت است‌

امام باقر عليه السلام مى‌فرمايد:

[1]. اصول كافى، ج 2، ص 91.

[2]. همان، ص 93.