شروح نهج البلاغه‌

آخرين سخن در اين مقدّمه، سخن كوتاهى در باره شروح و ترجمه‌هايى است كه دانشمندان اسلام از عصر «سيّد رضى» تاكنون در باره اين كتاب بزرگ داشته‌اند و به نظر مى‌رسد هر چه از عصر «سيّد رضى» دور مى‌شويم اين شروح و تفسيرها و ترجمه‌ها افزايش مى‌يابد و اين به خاطر آن است كه اين گنجينه بزرگ روز به روز بهتر شناخته مى‌شود و كنگره‌هاى مختلفى كه در اين اواخر در باره نهج البلاغه گرفته شده و مى‌شود، شاهد گوياى ديگرى بر اين مدّعاست.

«مرحوم علّامه امينى» در جلد چهارم كتاب نفيس «الغدير» در شرح حال «مرحوم سيّد رضى» به اين مسأله اشاره كرده، مى‌گويد:

«از زمانى نزديك به عصر (مرحوم سيّد) تاكنون بيش از هفتاد شرح بر نهج البلاغه نگاشته شده است ...».

سپس به ذكر يك يك آنها با نام مؤلّفان و تاريخ وفات آنها پرداخته و به اضافه ترجمه‌هايى كه در اين اواخر به آن افزوده شده، تعداد «هشتاد و يك شرح و ترجمه» را نام مى‌برد. [1] و طبيعى است كه هر كدام از اين شروح (همانند تفاسير قرآن)، نهج البلاغه را از زاويه يا زواياى ويژه‌اى مورد توجّه قرار داده‌اند، بعضى به نكات ادبى پرداخته و برخى به نكات تاريخى و پاره‌اى به مسائل فلسفى يا مسائل تربيتى و اجتماعى توجّه كرده‌اند.

نويسنده تواناى كتاب «مصادر نهج البلاغه» در كتاب خود از يك صد و ده شرح و تفسير نام مى‌برد و بعضى از فضلا در كتابنامه نهج البلاغه اسامى سيصد و هفتاد كتاب را در شرح و ترجمه و تفسير نهج البلاغه نوشته‌اند. [2] ولى با اين‌

[1] الغدير، جلد 4، صفحه 186 تا صفحه 193.

[2] المعجم المفهرس لألفاظ نهج البلاغة، صفحه 10 (قابل توجّه اين كه در مصادر نهج البلاغه شماره‌هاى شروح صد و يك نوشته شده نه صد و ده).