نخست آنها را به ناآگاهانى تشبيه مى‌كند كه مخالفتشان به خاطر جهلشان است ولى بعد از اين مرحله، فراتر مى‌رود و با صراحت مى‌گويد: آنها نسبت به اين حقايق، ناآگاه و بى‌خبر نبودند، بلكه دنياطلبى و هواپرستى شديد- كه مخصوصا بعد از فتوحات بزرگ اسلامى و سرازير شدن سيل غنائم گرانبها و عادت به زندگى مرفّه، به ويژه در عصر عثمان پديد آمده بود- سبب شد كه دنيا را بر دين ترجيح دهند و حقيقت را به افسانه بفروشند و سراى آخرت را به ثمن بخس متاع دنيا از دست دهند.

اين سخن كوتاه در حقيقت، عصاره تمام تحليلهايى است كه مى‌توان در باره بروز جنگهاى سه‌گانه عصر على (ع) بيان كرد و هر چه غير از اين گفته شود شاخ و برگهاست.

اين در واقع درس عبرتى است براى همه مسلمين، در تمام طول تاريخ كه هر زمان به دنياپرستى روى آورند و زرق و برق و زينت دنيا فكر آنان را به خود مشغول دارد اختلافات در ميان آنها به اوج خود مى‌رسد و راههاى وصول به وحدت، به روى آنان بسته مى‌شود مگر آن كه زهد و وارستگى پيشه كنند و به خودسازى بپردازند. امروز نيز به خوبى مى‌بينيم كه سرچشمه تمام اختلافات ميان مسلمين همان اصل است كه على (ع) در جمله‌هاى كوتاه فوق با استناد به آيه‌اى از قرآن مجيد به آن اشاره فرموده است و به تعبير روشن همان اراده «علوّ در ارض و فساد» و «تمايل به زينتهاى دنيا و فريفته شدن در برابر زرق و برق» آن است!

نكته‌ها

1- بيعت با امير مؤمنان عمومى و مردمى بود

اين بيعت با تمام بيعتهايى كه در زمان خلفا شد متفاوت بود. بيعتى بود خودجوش و فراگير، بدون هيچ توطئه قبلى و از عمق جان توده‌هاى زجر ديده و