معنى تصريح كرده است.

بنا بر اين اگر ابن ابى الحديد مى‌خواهد جمله اخير خطبه را دليل بر اين بگيرد كه اين خطبه بعد از جنگ صفّين نبوده، دليل نادرست و شاهد باطلى است.

شرح و تفسير

دو اصل اساسى در اسلام‌

اين خطبه مانند بسيارى از خطبه‌هاى نهج البلاغه با حمد و ستايش پروردگار آغاز مى‌شود ولى در اين جا انگيزه‌هاى سه‌گانه‌اى براى حمد و ستايش الهى بيان شده است: نخست تقاضاى افزايش و تكميل نعمتهاى الهى و ديگر اظهار تسليم در مقابل قدرت و عزّت او و سوّم تقاضاى حفظ و نگهدارى از معاصى به بركت الطاف او مى‌باشد، مى‌فرمايد: «حمد و ستايش مى‌كنم او را به خاطر جلب اتمام نعمتش و اظهار تسليم در برابر عزّتش و تقاضاى حفظ و نگهدارى از معصيت و نافرمانيش» (احمده استتماما [1] لنعمته و استسلاما [2] لعزّته و استعصاما [3] من معصيته).

بايد توجه داشت كه مفهوم حمد چيزى بيشتر از شكر است و به تعبيرى ديگر شكر آميخته با ستايش است و اين از يك سو سبب فزونى نعمتهاى الهى مى‌شود

[1] «استتمام» گاه به معنى اتمام آمده و گاه به معنى مطالبه اتمام است و در اينجا معنى دوّم مورد نظر است و شاهد آن جمله‌هاى بعد است.

[2] «استسلام» به معنى انقياد و تسليم است و به تعبير بعضى ديگر از لغويون در اصل به معنى موافقت ظاهر و باطن نسبت به چيزى است كه از لوازم آن انقياد است.

[3] «استعصام» به معنى مطالبه، حفظ و نگهدارى و دفع امور نامطلوب است.