خضوع يا سجده تحيّت و اداى احترام.

در كتاب عيون الاخبار از كتاب على بن موسى الرّضا (ع) آمده است: «كان سجودهم للّه تعالى عبوديّتا و لآدم اكراما و طاعة لكوننا فى صلبه، سجده فرشتگان براى خداوند به عنوان پرستش بود و براى آدم به عنوان اكرام و احترام، چرا كه ما در صلب آدم بوديم.» [1] از اين حديث استفاده مى‌شود كه سجده فرشتگان دو جنبه داشت، هم جنبه پرستش خداوند و هم احترام آدم.

شبيه آنچه در تفسير بالا گفته شد در آيه 100 سوره يوسف آمده است: «وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً»، و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند و همگى به خاطر او به سجده افتادند».

در حديثى از امام على بن موسى الرّضا (ع) در ذيل همين آيه نيز آمده است كه فرمود: «امّا سجود يعقوب و ولده فانّه لم يكن ليوسف و انّما كان من يعقوب و ولده طاعة للّه و تحيّة ليوسف كما كان السّجود من الملائكة لآدم، امّا سجود يعقوب و فرزندانش سجده پرستش براى يوسف نبود، بلكه سجده آنها به عنوان اطاعت و پرستش خدا و تحيّت و احترام يوسف بود همان گونه كه سجود ملائكه براى آدم چنين بود».

3- سؤالات گوناگون پيرامون آفرينش شيطان‌

در باره آفرينش شيطان و سوابق او و تمرّدش از اطاعت فرمان خدا و سپس مهلت دادن به او تا زمان معلوم، سؤالات بسيارى وجود دارد كه شرح همه آنها مقالات مفصّلى را مى‌طلبد، ولى در اين جا به تناسب بحثهاى بالا، فشرده‌اى از آن لازم است.

[1] نور الثّقلين، جلد اوّل، صفحه 58.