معامله‌اى اين است كه اگر صاحب مغازه حاضر نشد معامله دوم را انجام دهد، مشترى راضى باشد.

نتيجه اينكه حيله‌هاى فرار از ربا بر سه قسم است:

1- مواردى كه قصد جدّى وجود ندارد و فقط صورت‌سازى است.

2- مواردى كه قصد جدّى هست، ولى معامله جنبه عقلايى ندارد كه بيشتر حيله‌هاى ربا خارج از اين دو قسم نيست، اين دو قسم باطل است و مشمول اطلاقات ادلّه معاملات نيست.

3- مواردى كه هم قصد جدّى وجود دارد و هم جنبه عقلايى دارد كه اين قسم مشمول اطلاقات است.

اينها همه در مورد نقد و بررسى دليل اوّل قول مشهور بود.

دليل دوم قول مشهور: روايات خاصّه‌

دومين دليل كسانى كه معتقدند تمام حيله‌هاى ربا جايز و مشروع است، روايات و احاديث خاصّه مى‌باشد، كه هم در مورد فرار از رباى معاملاتى وارد شده، و هم راه فرار از رباى قرضى را بيان نموده است و اين روايات فراوان است، به همين جهت ما آنها را به چند طايفه تقسيم مى‌كنيم و از هر طايفه، جداگانه بحث نموده و در پايان همه طوايف را نسبت به يكديگر مى‌سنجيم و نتيجه‌گيرى مى‌كنيم. [1]

[1]. استاد معظّم- دام عزّه- معتقدند طايفه‌بندى روايات، خود نيمى از حلّ مسأله است، مخصوصا در مسأله‌اى كه روايات فراوانى دارد اين كار باعث مى‌شود انسان سردرگم و دچار تحيّر و اضطراب نشود.