يك قضاوت قطعى درباره آن داشته باشيم، امّا اگر بخواهيم به عنوان يك فيلسوف و متفكّر، قضاوت صحيح و همه جانبه‌اى كنيم بايد تمام آثار اين حادثه را در طول تاريخ و همچنين نسبت به مكان‌ها و موجودات مختلف در نظر بگيريم، اگر چنين چيزى براى ما ممكن بود و به طور كلّى زيان آن حادثه در مجموعه سازمان جهان هستى از منافع آن بيشتر بود به آن عنوان بلا، حادثه زيانبخش و ... بدهيم و اگر چنين قدرتى را نداشتيم كه يك مطالعه همه جانبه كنيم، سزاوار است از قضاوت قطعى و مطلق خوددارى نماييم.

ما هرگز حق نداريم با در نظر گرفتن آثار آن در يك منطقه معيّن يا يك زمان خاص، چنين عنوانى به آن بدهيم.

با در نظر گرفتن اينكه اغلب احاطه بر آثار همه جانبه يك حادثه در طول و عرض (زمان و مكان) براى انسان ممكن نيست، چگونه مى‌تواند در مورد اين گونه حوادث كه به اشكال و آثار مختلفى جلوه مى‌كند، قضاوت مطلق نمايد؟

بعضى از بيمارى‌هاست كه انسان در دوران عمر خود يك مرتبه به آن مبتلا مى‌شود ولى در اثر آن براى هميشه يك حالت مصونيّت در مقابل آن بيمارى يا بيمارى‌هاى مشابه ايجاد مى‌كند. اگر ما آن بيمارى را در همان لحظه ابتلا، مورد مطالعه قرار دهيم بايد بگوييم كه ناراحتى و عذاب است، امّا اگر آثار آن را در تمام عمر در نظر بگيريم، بايد آن را يكى از نعمت‌ها بدانيم.

در زندگى اجتماعى، بحران هايى پيش مى‌آيد كه سرچشمه انقلابات و تحوّلاتى در آينده مى‌شود، همين بحران هاست كه افراد را وادار مى‌كند، براى رسيدن به وضع بهتر، مبارزه دامنه دارى كنند، اگر آن بحران را در همان لحظه در نظر بگيريم، البتّه بلاست امّا اگر آثار آن را در آينده نيز به آن ضميمه كنيم، نعمت و موهبت است.

بنابراين بار ديگر تأكيد مى‌كنيم كه بايد به طور جدّى مراقب اين نكته بود كه ما همواره در مطالعات روزانه- به علّت نيازمندى‌هاى زندگى- نسبى فكر مى‌كنيم و گاه‌