تطبيق نباشد. [1]

بنابراين هميشه، معجزه از نظام علل و معلول عادى طبيعى- كه ما به آن عادت كرده و آشنا شده‌ايم- بيرون است. در اينجا براى اينكه مطلب به خوبى روشن شود به ذكر چند مثال مى‌پردازيم.

مثال اوّل: همه ما با تجربه دريافته‌ايم كه آتش مى‌سوزاند، البتّه در صورت نبودن عوامل خنثى كننده و فراهم بودن شرايط عادى ديگر از قبيل نزديكى آتش به جسمى كه قابليّت سوختن را دارد و اين يك جريان عادى و مطابق قانون علّت و معلول است كه به طور عادى در هر زمان و مكان جريان دارد.

[1]. معجزه اين نيست كه پديده‌اى به كلّى از قانون علّت و معلولى تخلّف كرده و بر خلاف حكم و قانون عقلى واقع شود. گمان نمى‌رود كسى از بيانات فوق چنين نتيجه بگيرد، زيرا اين مطلب بر طبق سنن بدون تغيير الهى هرگز امكان‌پذير نيست، بلكه منظور از بيان فوق و آنچه كه در صفحات بعد مى‌آيد اين است كه جريانى بر خلاف سنن عادى طبيعى به وقوع پيوسته و از يك سلسله عوامل غير عادى- كه از جهان ماوراى مادّه است و از آنجا سرچشمه مى‌گيرد- پديد آمده است. بنابراين معجزه نيز محكوم قانون عمومى علّت و معلولى است ولى در عين حال از قلمرو نفوذ سنن جاريه طبيعى و قوانين عادى جهان مادّى بيرون مى‌باشد. به همين جهت علوم طبيعى- كه منطقه نفوذ آن محدود به ظواهر علل و معلول حسّى و تجربى است- نمى‌تواند معجزات را نفى و يا اثبات كند، زيرا معجزات از حيطه علوم طبيعى خارج است.

از طرفى موضوع جريان‌هاى غير عادى خارق العاده، اعمّ از معجزات انبيا و كارهاى خارق العاده ديگران، مطلبى است كه امروزه هيچگونه ترديد و شبهه‌اى در آن نيست و بيشتر مردم، كارهاى حيرت آور و خارق العاده‌اى كه از طرف مرتاضان هندى واقع مى‌شود، ديده و يا شنيده‌اند، حتّى دانشمندان مادّى نيز وقتى با چنين نكات دقيق و بن بست‌هايى روبه رو مى‌شوند و آنها را با موازين و تئورى‌هايى كه در دست دارند مطابق نمى‌بينند، ناگزير به عجز و ناتوانى علوم و قوانين طبيعى اعتراف مى‌كنند و مى‌گويند: امواج مرموزى در اثر رياضت‌ها و اعمال شاقّه (مشكل) نفسانى در مرتاض‌ها پديد مى‌آيد كه منشأ چنين وقايع اسرارآميز و حيرت‌آورى مى‌شود!

البتّه نبايد فراموش كرد كه حساب معجزه از حساب عمليّات غير عادى مرتاض‌ها جداست و فرق زيادى در ميان آن دو وجود دارد. منظور ما در اينجا تنها اين بود كه موضوع خارق العاده بودن، هرگز نمى‌تواند مورد شبهه و ترديد باشد؛ البتّه بحث اعجاز انبيا را در جاى خود (در بحث نبوّت) مورد بحث قرار خواهيم داد. علاقمندان مى‌توانند در مورد مطالب مربوط به اعجاز و پاسخ اشكالات آن به ترجمه تفسير الميزان؛ ج 1 و رساله‌اى كه در اين خصوص به آخر آن ضميمه شده مراجعه نمايند.