تفاوت دوم بين اين دو علم آن است كه در علم حديث، از احوال و عوارضى كه بر متن حديث عارض مى‌شود نيز سخن گفته مى‌شود، در حالى كه در علم رجال، فقط از احوالِ خود راويان، سخن گفته مى‌شود، نه آنچه كه آنها روايت كرده‌اند.[1] دو تفاوت ذكر شده، با ملاحظه موضوع علم رجال، و علم حديث، به روشنى قابل درك است؛ چه، موضوع علم رجال- چنان كه به هنگام تعريف اين علم گفته شد-، يك به يكِ راويان است، در حالى كه موضوع علم حديث، سند و متن حديث است.

رابطه علم رجال و علم تاريخ‌

براى روشن شدن رابطه علم رجال و علم تاريخ، ابتدا مى‌بايد علم تاريخ را تعريف كنيم. در ميان تعاريف متعدّدى كه براى اين علم شده، مناسب‌ترين تعريف، چنين است: علم تاريخ، شناخت احوال قوم‌ها و شهرهايشان، رسوماتشان، عاداتشان، صنايع آنها، نسبت‌هاى آنان، سال وفات آنان و غير اينها (از وقايع و اخبار مهم گذشته) است.[2] موضوع اين علم، احوال اشخاص انبيا، اوصيا، علما، حكما، پادشاهان و شاعران و ... است و غرض از اين علم، آگاهى بر احوال گذشته و گذشتگان و فايده آن، عبرت گرفتن از آن احوال و درس گرفتن از آنهاست.[3] از مقايسه تعريف فوق با تعريف علم رجال مى‌توان به خوبى دريافت كه‌

[1]. جز در صورتى كه روايات راوى، به حال وى ارتباط بيابد، مانند نقل روايات جعلى و منكر.

[2]. كشف الظنون، ج 1، ص 271. براى اطّلاع بيشتر درباره علم تاريخ، ر. ك: الإعلان بالتوبيخ لمن ذمّ التاريخ، ص 17.

[3]. همان جا.