ابن طاووس و ميراث كهن اماميه‌

عالمان امامى در طى قرون گذشته، تأليفات فراوانى در حوزه حديث و علوم آن تأليف كرده‌اند كه متأسفانه بخش‌هاى فراوانى از آنها امروز به نحو مستقل باقى نمانده است، هرچند بخش اعظم اين متون در آثار موجود اماميه نقل شده است. از اين رو محقّقى كه قصد تحقيق در تاريخ تدوين حديث اماميه دارد، با اين مشكل رو به روست كه نخست بايد به نحوى بتواند برخى از اين متون كهن را بازسازى و بازشناسى كند.

يكى از ويژگى‌هاى تأليفات ابن طاووس، اين است كه مواد خام فراوانى را براى اين كار در اختيار ما قرار مى‌دهند. نقل‌هاى گسترده ابن طاووس از متون كهن اماميه، در تمام كتاب‌هاى وى، ويژگى‌اى جالب توجّه است.

شيوه‌اى كه ابن طاووس در نقل از متون كهن اماميه دارد، به چند صورت است: در برخى موارد، ابن طاووس به نام كتاب و مؤلّف آن اشاره و عبارت‌هايى را نقل مى‌كند.

در مواردى نيز تنها نام كتاب يا مؤلّف را ذكر كرده است، كه در مواردى كه نام كتاب ذكر شده، مشكل خاصى در تعيين نام مؤلّف باقى نمى‌ماند و اشكال اصلى، در مواردى است كه ابن طاووس تنها با اشاره به نام مؤلّف و البته به شيوه‌اى كه در آن زمان متداول بوده، از كتابى نقل كرده است.

به عنوان مثال، ابن طاووس در كتاب‌ فلاح السائل‌، روايات فراوانى از كتاب‌ الجامع‌ محمّد بن حسن بن وليد قمى (م 343 ق)[1] نقل كرده؛ امّا اشاره‌اى به نام كتاب ندارد و تنها با ذكر عبارت‌هاى: «كما رواه محمّد بن الحسين بن وليد»[2]، «لمّا رواه محمّد بن‌

[1]. درباره وى، ر. ك: دائرة المعارف بزرگ اسلامى، مدخل« ابن وليد قمى»( به قلم محمّدجواد شبيرى).

[2]. ر. ك: فلاح السائل، ص 71- 73، 75، 107 و 108. دليل ديگرى كه ابن طاووس از كتاب الجامع ابن وليدقمى نقل مطلب مى‌كند، اشاره وى به آن در برخى موارد است. به عنوان مثال، وى در فلاح السائل( ص 109 و 110) مى‌نويسد:« فمن ذلك ما نرويه بإسنادنا إلى جدّى أبى جعفر الطوسى ممّا يرويه بإسناده إلى محمّد بن الحسن بن أحمد بن الوليد» يا« و من ذلك بإسنادى المشار إليه عن محمّد بن الحسن بن الوليد».