الاحتجاج و مؤلّف آن‌

از ديگر نگاشته‌ها در اين قرن بايد به اثر جدلى‌ الاحتجاج‌ ابو منصور طَبَرْسى اشاره كرد. اين كتاب، حاوى بخش اعظمى از روايات جدلى شيعى در ردّ عقايد اهل سنّت و نكات ديگر است. قديمى‌ترين كتابى كه به اين شيوه نوشته شده و به دست ما رسيده است، اثر مشهور، كتاب سُلَيم بن قيس‌ است.

ويژگى مهم ادبيات جدلى، در استناد به روايات اهل سنّت و نقل مطالب آنها بر ضدّ نظرات آنان است. اين شيوه، همان «إلزام الخصم بما ألزم عليه نفسَه» است.[1] نكته‌اى كه بايد در مواجهه با اين گونه آثار در ذهن داشت، ماهيت جدلى آنهاست، يعنى نبايد مضمون روايات اين كتب را عقايد شيعه دانست؛ چرا كه بناى اين آثار، ردّ عقايد اهل سنّت با استناد به روايات و عقايد متداول ميان آنهاست.

در مورد مؤلّف كتاب‌ الاحتجاج‌ يعنى ابو منصور احمد بن على بن ابى طالب طَبَرسى، نكات اندكى وجود دارد. ابن شهرآشوب به وى به عنوان استاد خود اشاره كرده و اين آثار را براى او ذكر كرده است: الكافى فى الفقه‌ (كه كتابى نيكو ياد شده است)، الاحتجاج‌، مفاخر الطالبيّة (الطالبيّين)، فضائل الزهراء عليها السلام‌ و كتاب الصلاة.[2] بر خلاف ابن شهرآشوب، منتجب الدين، اشاره‌اى به وى نكرده است.[3] ابن ابى جمهور ظاهراً به اشتباه، الاحتجاج‌ را به ابو على طَبَرسى (مؤلّف تفسير مجمع البيان‌)

[1]. در مورد اصالت كتاب سليم و انتساب آن به تابعى مشهور، در ميان عالمان امامى اختلاف وجود دارد. ازديگر آثار نگاشته‌شده به اين شيوه، مى‌توان به اثر جدلى مشهور به نام الإيضاح منسوب به فضل بن شادان( م 260 ق) و كتاب الاستغاثة ى ابو القاسم كوفى اشاره كرد. در قرن ششم، كتاب مثالب النواصب ابن شهرآشوب، اثرى ديگر با اين ادبيات است( ر. ك: فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات، ج 3، بخش 3، ص 1483- 1485).

[2]. معالم العلماء، ص 25.

[3]. با اين حال، محمّد تقى دانش‌پژوه در ضمن معرفى نسخه‌اى از الاحتجاج، منتجب الدين را از جمله شاگردان‌طبرسى معرفى كرده است. ظاهراً اين گفته درست نيست( ر. ك: فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات، ج 3، بخش 3، ص 1058).