نشده و آنچه در حال حاضر موجود است، همين متن متداول است. اين اثر، يكى از آثار مورد علاقه زيديه و يكى از معدود آثار موجود از ميراث حديثى زيديه ايران است.[1]

وضعيت علم حديث در ميان اهل سنّت‌

مهم‌ترين آثار علم الحديث در بين اهل سنّت، در قرن چهارم و پنجم تدوين شد و از قرن پنجم به بعد، آثارِ پديد آمده، تنها شرح و بسط مطالب كتب قبلى بوده است.

پيش‌تر اشاره شد كه مراكز مهم علمى جهان اسلام در اين قرن، شهرهاى نيشابور و بغداد بوده‌اند. در اين دو شهر، عالمان بسيارى به تحصيل و تدريس مشغول بوده‌اند. در بغداد، عالم مشهور، ابن جوزى، كتاب‌ الموضوعات‌[2] را نگاشت. جوزقانى همانند اين كتاب، كتاب‌ الأباطيل‌ را نگاشت. اين دو اثر، به ادبيات نقد حديث، مربوط اند.

عالمان خراسانى نيز به نگارش كتب رجالى، همّت نهادند. ابوسعد عبد الكريم بن محمّد سمعانى (م 562 ق)، كتاب‌ الأنساب‌ را نگاشت كه مبنايى براى كار ياقوت حموى در نگارش اثر سترگ‌ معجم البلدان‌ بوده است. سمعانى همچنين كتابى به نام‌ الاستملاء در آداب املا نگاشته است. عبد الكريم بن محمّد رافعى نيز اثرى رجالى در احوال علماى قزوين با عنوان‌ التدوين فى أخبار قزوين‌ نگاشته است.[3]

[1]. نگارنده اين سطور در جاى ديگر( از جمله در مقدّمه خود بر كتاب الإفادة فى أخبار الأئمة السادة و مقالاتى چند در نشريات آيينه پژوهش و كتاب ماه دين و ...)، با تفصيل بيشترى به ميراث مكتوب زيديّه پرداخته است.

[2]. ر. ك:« مبانى وضع‌شناسى در الموضوعات ابن جوزى»، سيّدمحمّدجواد وزيرى‌فرد، علوم حديث، ش 12. در آثار اين گونه، مؤلّفان به بررسى احاديث جعلى مى‌پردازند.

[3]. اين كتاب به وسيله عزيزاللَّه عطاردى تصحيح و منتشر شده است. براى مرور نكات بااهمّيت كتاب، ر. ك:« سيرى در التدوين فى أخبار قزوين»، مرتضى ذكايى ساوجى،( مجلّه آينه پژوهش، ش 34، ص 46- 52. اهمّيت كتاب التدوين در علوم حديث، اطلاعات فراوان آن درباره روايت متون حديثى، بخصوص متون حديثى اهل سنّت است. نيز اطلاعات جالبى درباره روايت كتاب صحيفة الرضا عليه السلام، در اين كتاب آمده است.