ويژگى‌هاى حوزه حديثى بغداد

دو ويژگى برجسته حوزه حديث بغداد، تصحيح و تعديل انديشه اخبارى‌گرى و نقد محتوايى حديث است. اين ويژگى‌ها در برابر نقد اسنادى و نص‌گرايى يا اخبارى‌گرى قمى‌ها، شايان توجه‌اند. چنان‌كه فرد شاخص حوزه حديثى قم، شيخ صدوق بود، فرد شاخص حوزه حديثى بغداد، شيخ مفيد (م 413 ق) و دو شاگردش سيّد مرتضى (م 436 ق) و شيخ طوسى (م 460 ق) شناخته مى‌شوند. قمى‌ها با عنوان متعلّقين بالأخبار،[1] اصحاب الحديث،[2] المتمسّكين بالأخبار[3] و اخباريان‌[4] ياد شده‌اند.

اگرچه شيخ مفيد و سيّد مرتضى، مطلب ياد شده را به صراحت به قمى‌ها نسبت نداده‌اند؛ ولى به قرينه ذكر اين عبارت در كتاب‌ تصحيح الاعتقاد- كه به نقد آراى كلامى شيخ صدوق پرداخته- و نيز تكيه سيّد مرتضى بر عقل در تبيين اعتقادات و احكام‌[5] در نقد رويكرد حديثى قمى‌ها، مراد از آن را مى‌توان قمى‌ها دانست. ويژگى اين گروه در نگاه شيخ مفيد، آن است كه هر حديثى را كه مى‌شنوند، مى‌پذيرند؛ در سند آن نمى‌نگرند؛ حق و باطل آن را تشخيص نمى‌دهند؛ به لوازم و پيامدهاى آن نمى‌انديشند و به معانى آن نيز واقف نمى‌شوند.[6] گويا اتهام كم‌توجهى يا بى‌توجهى به اسناد حديث، درباره قمى‌ها؛ بويژه چهره‌هاى شاخص و معروف قم، اساس محكمى ندارد؛ زيرا همان گونه كه گذشت و به موجب گزارش‌هاى رجالى، سيره حديثى قمى‌ها؛ بويژه احمد بن عيسى، ابن وليد

[1]. تصحيح الاعتقاد، ص 88.

[2]. مصادر الاستنباط، ص 53.

[3]. همان جا.

[4]. الفوائد المدنية، ص 40؛ مصادر الاستنباط، ص 52.

[5]. انديشه‌هاى كلامى شيخ مفيد، ص 319.

[6]. تصحيح اعتقاد، ص 48- 50 و ص 88.