چهارم و پنجم، نزديك به شش معجم تأليف شده است كه معروف‌ترين آنها معجم‌ سليمان بن احمد طبرانى (م 360 ق) است. اين كتاب در سه اندازه، با عناوين‌ المعجم الكبير، المعجم الأوسط والمعجم الصغير نگارش يافته است.[1] سه معجم ديگر عبارت‌اند از: معجم الصحابة، معجم البلدان‌ و معجم الشيوخ.

مستخرَج‌نگارى‌

مستخرج، در اصطلاح، بر كتابى اطلاق مى‌شود كه مؤلّف در آن، احاديث كتاب ديگرى را با سندهايى غير از سندهاى كتاب اصلى، ذكر مى‌كند. اسانيد كتاب مستخرج، بايد در يكى از طبقات رجال، با كتاب اصل يكى باشد.[2] در اين دو سده، 21 مستخرج بر دو كتاب‌ صحيح البخارى‌ و صحيح مسلم‌، به نگارش درآمده كه نُه مورد آنها، استخراج بر هر دو كتاب‌اند.[3] بر هر يك از سنن أبى داوود و سنن الترمذى‌ نيز سه مستخرج نوشته شده است.[4]

سنن‌نگارى‌

كتاب سنن، در اصطلاح محدّثان، بر كتابى اطلاق مى‌شود كه بر اساس ابواب فقهى، مرتّب شده باشد.[5] از كتاب‌هايى كه در دو سده چهارم و پنجم، در اين قالب تأليف شده‌اند، اين آثار شايان ذكرند:

1. سنن ابو بكر، احمد بن حسين بن على بن عبد اللَّه بن موسى بيهقى (م 458 ق).

بيهقى كتاب سنن خود را در دو قالب، با عنوان‌ السنن الصغرى‌ و السنن الكبرى‌ (كبير) و بر

[1]. همان، ج 1، ص 137- 138.

[2]. الرسالة المستطرفة، ص 31- 32.

[3]. همان، ص 26- 31.

[4]. همان، ص 30- 31.

[5]. همان، ص 32.