عرب با آنها آشنا شده است.

سه. در بعضى قطعات، مطلب با تقسيمات فلسفى بيان گرديده كه آن هم بعد از قرن دوم و بعد از ظهور فلسفه در بين مسلمانان، عرب با آن آشنا شده است.

چهار. ابياتى مُشعر بر اسرار حروف در اين ديوان ديده مى‌شود كه در عصر على عليه السلام چنين موضوعاتى در ميان عرب، سابقه نداشته و ابن خَلدون تصريح كرده كه علم اسرار حروف، پس از صدر اوّل، انتشار يافته است.[1]

پنج. در اين ديوان، معمّا هست؛ در صورتى كه در عصر اميرالمؤمنين عليه السلام معمّا و لُغَز نبوده است.

شش. اغلب ابيات اين ديوانْ از لحاظ ادبى چنان نيست كه لايق مقام فصاحت و بلاغت امام باشد.[2]

كتابشناسى چاپى‌

در اين بخش، آنچه با ديوانْ مرتبط است و تاكنون به چاپ رسيده، در دو بخش «متن» و «ترجمه و شرح» معرفى مى‌شود. گفتنى است كه ديوان‌هاى چاپ شده، همه به ترتيب الفبايى قافيه‌ها تنظيم شده‌اند؛ اما در حجم و تعداد اشعار، تفاوت‌هاى بسيار دارند و از 190 قطعه، تا 355 قطعه، 374 قطعه، 506 قطعه و 455 قطعه، متفاوت‌اند.

فقط يكى از اين ديوان‌ها بر حسب موضوعْ تنظيم شده است كه در بخش پيشين نيز از آن ياد شد.

الف. متن‌

1. ديوان‌الامام على بن أبى‌طالب، جمع و ترتيب: عبدالعزيز الكرم، مؤسسة الكتب الثقافية، 1049 ق/ 1988 م، 112 ص، داراى 355 قطعه شعر، همراه با پاورقى‌هاى‌

[1]. ابن خلدون، عبدالرحمان، مقدمه ابن خلدون، ص 353.

[2]. سميعى، كيوان، تحقيقات ادبى يا سخنانى پيرامون شعر و شاعرى، ص 357- 355.