به سراغ مصادر مكتوب رفت و آن را معيار قرارداد؛ چنان كه شهيد ثانى بر اين امر تصريح كرده است.[1]

بلى، مسئله چگونگى استنساخ و تفاوت‌هاى حاصل از آن، در اين مرحله قابل بررسى است.

ب. نقل به معنايى كه از آن سخن مى‌رود، در فرضى است كه راوى، آگاه به زبان عرب و جايگاه واژه هاست؛ به گونه‌اى كه به معناى اصلى آسيبى نمى‌رسد. اين شرط را همه طرفداران جواز، متذكر شده‌اند.[2]

ج. وقوع نقل به معنا در ميان راويان قبل از دوره كتابت و تدوين را، از ادلّه جواز و متعارف بودن اين پديده در محاورات بر مى‌شمريم. البته شواهدى نيز مى‌توان از ميان نقل‌ها و شيوه برخورد راويان با يكديگر، اقامه كرد.

پس از ذكر اين نكات، به بررسى دو موضوع پيش گفته مى‌پردازيم.

***

يك. جواز نقل به معنا

جواز نقل به معنا، نزد عالمان علوم حديث، امرى پذيرفته شده است و مخالفان آن بسيار اندك‌اند.

خطيب بغدادى (م 463 ق) در كتابش مى‌گويد:

مستحب، آن است كه حديث با عين الفاظش نقل شود؛ زيرا اين سالمترين راه است.[3]

پس از آن مى‌گويد در جواز نقل، سه رأى و نظر است. برخى نقل به الفاظ را مطلقاً واجب دانسته‌اند، برخى ديگر آن را در كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله واجب مى‌دانند و

[1]. دراية الحديث، شهيدثانى، مكتبةالمفيد، قم، ص 114.

[2]. همان، ص 112.

[3]. الكفاية في علم الرّواية، دارالكتب العلميّة، بيروت، 1409 ق- 1988 م، ص 167.