يك. فهرست مصادر اوّليه رجال شيعه‌

پيش از ذكر عناوين كتب رجالى شيعه، ذكر چند نكته ضرورى است:

يكم. كتاب‌هايى كه در قرون اوّليه نگاشته شده‌اند، به شش موضوع پرداخته‌اند:

1. معرفة الصحابة، 2. معرفة الرجال و الرواة، 3. المثالب و المناقب (الجرح و التعديل)، 4. الفهرست، 5. الأسماء و الكُنى و الألقاب، 6. الطبقات.

دوم. روشن است كه دانش رجال و راوى شناسى يا جرح و تعديل، با دانش‌هاى ديگرى چون تاريخ، تراجم وانساب، ارتباط وثيق و نزديك دارد و هر يك از اين سه دانش، براى مباحث رجالى مفيدند؛ ليكن نمى‌بايد آنها را با دانش رجال، خلط كرد و نوشته‌هاى آن حوزه‌ها را به عنوان آثار رجالى برشمرد. از اين‌رو، در اين فهرست، از ذكر چنين كتبى خوددارى شده است؛ گرچه برخى از مؤلفان، چنين آثارى را در زمره مصادر رجالى برشمرده‌اند.[1]

سوم. برخى محقّقان و نويسندگان، پيش از اين، تلاش كرده‌اند تا به معرّفى اين آثار بپردازند و رنج‌هاى بسيار بر خود هموار ساخته‌اند كه به تعدادى از آنها اشاره مى‌گردد:

الف. بهجة الآمال، ملّا على عليارى تبريزى (م 1327 ق) (ج 1، ص 36- 44).

در اين اثر، از 42 نفر صاحب تأليف نام برده شده است كه برخى از آنان در دوره‌هاى اوّليه مى‌زيسته‌اند.

ب. مقباس الهداية، علامه عبداللَّه مامقانى (1290- 1351 ق) (ج 4، ص 11- 94).

در اين نوشته، از هشتاد نفر ياد شده كه در رجال و درايه، خبره بوده‌اند، گرچه صاحب تأليف نبوده‌اند. البته اين فهرست، از دوره‌هاى اوّليه تا عصر

[1]. در كتاب تاريخ علم الرجال، نوشته شيخ حسين راضى عبداللَّه، به برخى آثار معرّفى شده به عنوان كتب رجالى برمى‌خوريم كه از ذكر آنها خوددارى شد، مانند: مقتل الحسن عليه السلام، مقتل حجر بن عدي و...( ص 26)، كتاب الأنبياء( ص 28)، نسب آل أبي طالب( ص 33) و من شهد صفين مع عليّ من الأنصار( ص 32) و....