نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 4841
وقوع سمعي نسخ
وقوع نسخ
(وقوع سمعي نسخ)
(تحقق نسخ درباره
شرايع پيشين و برخى از احکام اسلام)
دانشمندان اسلامى
همگى متفقند که بسيارى از احکام شريعتهاى پيشين به وسيله احکام اسلام، و نيز برخى
از احکام شريعت اسلام با احکام متأخر نسخ شده است. يکى از آنها نسخ قبله اول مسلمانان
در آيه 149 سوره بقره است.
ادله وقوع نسخ
همه سماعى و بر دو نوع است:
1. وقوع نسخ
احکام در شرايع سابق، که برخى از آنها در تورات و انجيل آمده است؛ مثلاً در سِفر اول
تورات چنين آمده است: «آنگاه که خداوند
هنگام خروج نوح از کشتى فرمود: من هر جنبنده زندهاى را براى تو و ذريهات خوراک قرار
دادم». اين حکم پس از نوح در امتهاى ديگر نسخ و بسيارى از جنبندهها حرام شد.
2. وقوع نسخ در شريعت اسلام: برخى از آيات قرآن
و احاديث دالّ بر وقوع نسخ در شريعت اسلامى از اين قرارند:
وجه دلالت اين آيات بر وقوع نسخ چنين است: اين
دو آيه در ردّ کسانى نازل شده است که به اسلام و پيامبر (ص) به خاطر وقوع نسخ در شريعت
اسلام طعنه مىزدند. بنابراين، معلوم مىشود که نسخ واقع شده بود که آنها طعنه مىزدند،
و خداوند مىفرمايد: «اگر حکمى نسخ شود، بهتر از آن يا مثل آن را مىآوريم».
وجه دلالت اين
آيه بر وقوع نسخ اين است که تبديل آيه عبارت است از برداشتن اصل و جايگزينى بدل؛ و
اين همان نسخ است.
د)((فَبِظُلْمٍ مِّنَ الَّذِينَ هَادُواْ حَرَّمْنَا
عَلَيْهِمْ طَيِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَن سَبِيلِ اللّهِ كَثِيرًا))(نساء// 160) . دلالت اين آيه بر وقوع نسخ، اين
گونه است که برخى از چيزهايى که در گذشته حلال بود، حرام شده است؛ و اين همان نسخ است.
هـ) از عبدالرحمان
سلمى نقل شده است: على (ع) بر قاضى عربى مىگذشت؛ فرمود: ناسخ را از منسوخ مىشناسى؟
قاضى گفت: نه. فرمود: هلاک شدى و هلاک کردي. تأويل هر حرفى از قرآن وجوهى دارد.
و) درباره تعداد
آيات ناسخ و منسوخ، ميان دانشمندان اسلامى اختلاف است؛ ولى قدر متيقن آنها دليل بر
وقوع نسخ است.
ز) اجماع متقدمان
بر اين منعقد شده که نسخ در شريعت اسلام واقع شده است.
نکته حايز اهميت
در باره نسخ بعضى از احکام شريعت اسلام اين است که وقوع نسخ فقط با دليل قطعى مانند
قرآن يا سنت متواتر، ممکن است. از نظر فقهاى شيعه و اهلسنّت، اصل، عدم نسخ آيات قرآن
است؛ مگر اين که به دليل قطعى ثابت شود؛ زيرا در ثبوت نسخ، علم به آن لازم است و ادله
وقوع نسخ، نقلى است.
درباره وجود
آيات ناسخ و منسوخ در قرآن اتفاق نظر هست؛ اما درباره تعداد آيات ناسخ و منسوخ اختلاف
وجود دارد.
[1]زركشي ، محمد
بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد2;صفحه 30
[2]خويي ، ابوالقاسم
، 1278 - 1371;البيان فى تفسيرالقرآن;صفحه 285
[3]جمعي از محققان;علوم
القرآن عندالمفسرين;جلد2;صفحه 600
[4]مظفر ، محمد
رضا ، 1904 - 1964م.;اصول الفقه;جلد2;صفحه 58
[5]زرقاني ، محمد
عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل العرفان فى علوم القرآن;جلد2;صفحه 207
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 4841