نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 4665
نزول اجمالي
نزول دفعي
(نزول اجمالي)
(نزول قرآن بر پيامبر (ص) به صورت يکجا)
نزول دفعي، يا نزول اجمالى و غيرزمانى
قرآن، به معناى نزول حقيقت و روح قرآن کريم به صورت کلى و در قالب آيات، کلمات، الفاظ
و سورهها است. بحثهاى فراوانى درباره اصل چنين نزولى و نيز حکمت و سرّ آن صورت گرفته
است.
در قرآن کريم (بقره// 185و سوره قدر)
از نزول قرآن به صورت دفعى و يک باره در ماه مبارک رمضان و شب قدر به صراحت سخن گفته
شده است. در روايات شيعه و اهلسنّت نيز به نزول جميع قرآن در ماه مبارک رمضان، اشاره
شده است با اين تفاوت که در روايات شيعه اين کيفيت از نزول، در شب قدر، از لوح محفوظ
به بيتالمعمور، و در روايات اهلسنّت از لوح محفوظ به بيت العزّة بوده است.
شيخ ابوعبدالله زنجانى در تاريخ القرآن،
علامه طباطبايى در الميزان و شهيد مطهرى از معتقدان نظريه نزول دو مرحلهاى قرآن (دفعى
و تدريجى) هستند.
مهمترين انتقادات منتقدان اين نظريه
عبارتند از:
1. «انزال» به معناى نزول
دفعى و «تنزيل» به معناى نزول تدريجي، در لغت ثابت نشده است. بعضى از لغويان هر دو
را به يک معنا مىدانند. عدهاى نيز گفتهاند تنزيل، نزول تدريجى است؛ ولى انزال معناى
اعم دارد، به علاوه، شواهدى قرآنى عليه تفاوت معناى انزال و تنزيل وجود دارد؛
2. نزول قرآن در شب قدر الزاماً به معناى نزول جميع آن نيست؛ در نتيجه،
معناى آيه((إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِى لَيْلَةِ
الْقَدْرِ))آن است که ما نزول قرآن را در شب
قدر آغاز کرديم؛ نه اين که تمامى آن را در شب قدر يکباره نازل کرديم.
اما اين احتمال، خلاف ظاهر آيه است زيرا ابتداى نزول قرآن هنگام بعثت بوده
است، نَه ماه مبارک رمضان و شب قدر.
3. رواياتى که در اين موضوع به آنها استناد شده، به جهت سند و گاهى به
جهت دلالت، مورد مناقشه قرآنپژوهان قرار گرفته است. شيخ مفيد عقيده شيخ صدوق مبنى
بر نزول تمام قرآن بر بيتالمعمور - که مستند به روايات است - را نقد کرده، مىگويد:
«الذى ذهب اليه ابوجعفر (ره) فى هذا الباب اصله حديث واحد؛ أى ليس من المتواتر المقطوع
به و لايوجب علماً و لا عملاً، و نزول القرآن على الأسباب الحادثة حالاً فحالاً يدلّ
على صدق ما تضمنه هذا الحديث و ذلک أنّ القرآن قد تضمّن حکم ما حدث و ذکر ماجرى على
و جهه… »؛
يعنى سخن شيخ صدوق (ره) مستند به خبر واحد است، نه خبر متواتر؛ در نتيجه، باعث علم
و عمل نمىشود. نويسنده کتاب الصحيح من سيرة النبي (ص) نيز مىگويد: همچنان که شيخ
مفيد گفته است، ما نمىتوانيم روايات دالّ بر نزول دفعى قرآن بر بيتالمعمور را از
طريق اهلبيت (ع) ثابت کنيم، و اثبات نزول دفعى قرآن بر قلب پيامبر اکرم (ص) نيز مشکل
است و مانعى هم ندارد که بگوييم نزول تدريجى قرآن از ماه مبارک رمضان آغاز شده است.
[1]زنجاني ، ابو عبد الله بن نصر الله ،
1309 - 1360ق.;تاريخ القرآن;صفحه 10
[2]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 228
[3]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد20;صفحه (330-331)
[4]عاملي ، جعفر مرتضي ، 1944 -;الصحيح من
سيرة النبى الاعظم ( ص );جلد2;صفحه 247
[5]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
(49-62)
[6]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (145-157)
[7]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ
قرآن كريم;صفحه (41-62)
[8]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
(181-210)
[9]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (42-91)
[10]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (146-155)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 4665