نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 4546
مفهوم حصر
مفهوم حصر
(دلالت التزامى جمله حصر بر نفى طبيعت
حکم از غير محصور)
يکى از اقسام مفهوم مخالف «مفهوم حصر» بوده و به معناى دلالت التزامى جمله حصر بر نفى طبيعت حکم
از غير محصور است؛ براى مثال، در «جاء القوم الاّ زيداً» طبيعت حکمِ آمدن از زيد نفى
شده است.
اسباب و ادوات حصر مختلف است مانند: استثنا که با ادات إلّا و اِنّما و
بَل صورت ميگيرد؛ مثل استثنا در:((لا اله
إلا الله))(صافات// 35) و((إنّما الهکم الله واحد))(طه// 98) که مفهوم دو آيه اين است که خدايى غير
از الله نيست.
و مانند: هيئتهاى دلالت کننده بر حصر که در علم بلاغت از آنها به تفصيل
بحث شده است، از آن جمله، مقدّم شدن مفعول، مانند:((إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ))(فاتحه// 5) که «إيّاک» مفعول و بر ديگر ارکان جمله
فعليه مقدم شده است. مفهوم آيه اين است که غير از تو را نمىپرستيم و از غير تو کمک
نمىخواهيم.
و مقدم شدن مسندٌ اليه معرَّف به لام جنس، مثل: «العالم محمد».
نيز ر.ک: مفهوم مخالف.
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 107
[2]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
303
[3]مظفر ، محمد رضا ، 1904 - 1964م.;اصول
الفقه;جلد1;صفحه 127
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 4546