نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3381
طرق شناخت مكي
و مدني
ضوابط مكي و
مدني
(طرق شناخت مكي
و مدني)
(معيارهاى چهارگانه
در اتصاف آيات و سورهها به مکّى يا مدنى)
دانشمندان اسلامى
براى شناخت آيات و سورههاى مکى و مدنى چهار معيار «زمان، مکان، موضوع و اشخاص» را معتبر دانستهاند.
براساس هر يک از اين ملاکها تعريف مکى و مدنى بودن آيات نيز متفاوت ميشود که به بيان
آنها ميپردازيم.
1. ملاک زمان: آيات نازل شده پيش از هجرت مکى،
و آيات فرود آمده پس از هجرت مدنى است؛ چه در مدينه نزول يافته باشند و چه در مکه؛
در سال فتح يا سال حجةالوداع؛ در سفر يا حَضَر. اين وجه در ميان دانشمندان علوم قرآنى
بيشتر مورد اعتنا است، و زرکشى همين وجه را نظر مشهور ميداند.
2. معيار مکان: آيات و سورههايى که در خود مکه
فروفرستاده شدهاند مکىاند؛ هرچند اين نزول پس از هجرت باشد. بنابراين، آيات و سورههايى
که در سال فتح و حجةالوداع در مکه نازل شدهاند مکى خوانده مىشوند؛ ولى طبق معيار
زمانى مدنىاند.
مدنى به آيات و سورههايى گفته مىشود که در مدينه
نازل شده باشند. بنابراين، در معيار مکانى مشکلى در تقسيم آيات و سورهها پديد مىآيد؛
زيرا طبق اين ضابطه، آيات يا سورههايى که در سفر نازل شدهاند- همانند سفر به بيت
المقدس (در سفر معراج) و مانند آن- نه مکىاند و نه مدني.
3. معيار شخص: مخاطب آيات و سورههاى مکي، اهل
مکه، و مخاطب آيات و سورههاى مدنى، مردم مدينه بودهاند.
4. ملاک موضوع: آيات و سورههايى که درباره مسائل
اعتقادى همچون توحيد، معاد، نبوت و… باشند مکى، و آياتى که بيانگر مسائل و احکام فقهى و مسائل اجتماعى باشند
مدنى بهشمار ميآيند.
نيز ر.ک: ضوابط کلى مکى و مدنى؛ ضوابط شايع مکى و مدنى.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (187-191)
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (68-181)و(37-38)
[3]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 162
[4]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
(601-604)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3381