نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3298
ضماير قرآن
ضماير قرآن
(الفاظ قرآنيِ جايگزين اسم)
«ضمير» کلمهاى است که جاى اسم مىآيد و فايده آن اختصار کلام و جلوگيرى
از تکرار اسم است.
ضمير -که کوفيان به آن کنايه يا مکنى نيز مىگويند- کلمهاى است که يا
بر متکلم دلالت مىکند؛ مثل «أنَا» در((إِنِّى
أَنَا رَبُّكَ)… )((طه// 12) يا بر مخاطب؛ مثل «أنت» در)(قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّكَ أَنتَ الْأَعْلَى)((طه// 68) . يا بر غايب؛ مانند «هو» در)(وَهُوَ الَّذِى خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ
بِالْحَقِّ… )((أنعام// 73) . )
ضمير در تقسيمى ديگر يا بارز است يا مستتر. ضمير بارز آن است که صورتش
در لفظ پيدا باشد؛ مانند:((لَأُقَطِّعَنَّ
أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلَافٍ) ؛ «حتما دستها و پاهاى شما را از چپ و
راستخواهم بريد» (شعرا// 49) . در اين آيه، ضمير «کُم» بارز است. )
ضمير مستتر آن است که در لفظ نشانى از آن نباشد؛ مانند:((وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ) ؛ «و خويشان
نزديكت را هشدار ده» (شعراء// 214) . ضمير «أنت» در فعل «أنذر» مستتر است. )
نيز ر.ک: ضمير فصل؛ ضمير شأن و قصه؛ قواعد ضماير.
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد2;صفحه (334-344)
[2]كمالي دزفولي ، علي ، 1292 -;قرآن ثقل
اكبر;صفحه (239-348)
[3]بستاني ، بطرس ، 1898 - 1969;محيط المحيط
قاموس مطول للغة العربية;صفحه 539
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3298