نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3286
صنعت توشيح
توشيح
(صنعت توشيح)
(تناسب کلمه يا کلمات پايانى آيه با معناى
صدر آيه)
يکى از اقسام اسلوب بديعى قرآن «توشيح» است که به آن «مطمع» نيز مىگويند و ابنابىالاصبع عبدالعظيم
بن عبدالواحد (م 654 ق) (صاحب کتاب «بديع القرآن») آن را يکى از انواع فواصل قرآن شمرده
است.
«توشيح» مصدر باب تفعيل از ماده «وشح» است و در جايى مطرح مىشود که خود
به خود انتها و خاتمه کلام قابل دستيابى و پيشبينى باشد؛ به صورتى که اگر متکلم سکوت
کند و سخن را ادامه ندهد، شنونده خود به خود آن را ترنم مىکند و مىخواند؛ به ديگر
بيان، توشيح اين است که در آغاز سخن، معنايى بيايد که به کمک آن اگر کلام شعر است قافيه
آن، و اگر نثر است سجع آن شناسايى شود؛ مانند:
1.((إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ
وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ) ؛ «به يقين خداوند
آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر مردم جهان برترى داده است» (آلعمران//
33) . )
از گزينش و نام بردن افراد مذکور در آيه، آخر آيه (فاصله) دانسته مىشود؛
زيرا افراد مذکور، صنفى از اصناف جهانيان (عالمين) هستند و همواره گزينش بر پايه اشتراک
در جنس صورت مىگيرد.
2.((وَآيَةٌ لَّهُمْ اللَّيْلُ
نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظْلِمُونَ) ؛ «و نشانهاى [ديگر] براى آنها
شب است كه روز را [مانند پوست] از آن برمىكنيم و بناگاه آنان در تاريكى فرو مىروند»
(يس// 37) . )
شخص آشنا با اين سوره که ميداند مقاطع آيههاى آن، نون مقرون به ردف
(حرف لين، يعنى واو، الف و يا) است، و ميبيند که در صدر آيه سخن از انسلاخ و جداسازى
روز از شب است، متوجه ميشود که فاصله (بخش پايانى آيه) «مظلمون» مىشود؛ زيرا کسى
که روز او از شبش جدا شد، وارد ظلمت مىشود.
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 355و345و284
[2]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 95و(78-79)
[3]باقلاني ، محمد بن طيب ، 338 - 403ق.;اعجازالقرآن;صفحه
92
[4]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد5;صفحه 202
[5]بستاني ، بطرس ، 1898 - 1969;محيط المحيط
قاموس مطول للغة العربية;صفحه 970
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3286