نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3007
سوره غرف
سوره زمر
(سوره غرف)
(سى و نهمين سوره قرآن)
«زُمَر» به معناى گروهها و دستهها است. انسانها در روز قيامت به دو
دسته «بهشتيان» و «دوزخيان» تقسيم مىشوند و احوال آنان به صورت زيبا و هنرمندانه در
اين سوره ترسيم شده است؛ لذا «سوره زمر» نام گرفته است. اين سوره به «سوره غُرَف» نيز
شناخته مىشود.
از آيات اين سوره برمىآيد كه مشركان زمان رسول خدا (ص) از آن جناب درخواست
كردهاند كه از دعوتش به سوى توحيد و از تعرض به خدايان ايشان صرف نظر كند، وگر نه
نفرين خدايان گريبانش را خواهد گرفت. در پاسخ آنان اين سوره كه به وجهى قرين سوره
ص است، نازل شده و به آن جناب تاكيد كرده كه دين خود را براى خداى سبحان
خالص كند، و اعتنايى به خدايان مشركان نكند، و به مشركان اعلام نمايد كه مامور به توحيد
و اخلاص دين است، توحيد و اخلاصى كه آيات و ادله وحى و عقل بر آن دلالت دارند. خداى
سبحان در خلال سوره چند نوبت كلام را متوجه اين مساله مىسازد، براي مثال، در آغاز
سوره ميفرمايد: فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ و باز در
آيه بعدى مىفرمايد: أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ سپس در وسط سوره
دوباره به اين مساله بر مىگردد و مىفرمايد: قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ
اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ و باز در آيه 14 مىفرمايد: قُلِ اللَّهَ
أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَهُ دِينِي و در آيه 15 مىفرمايد: فَاعْبُدُوا ما
شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ. آن گاه در آيه 30 اعلام مىدارد كه: " إِنَّكَ مَيِّتٌ
وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ...
و در آيه 36 مىپرسد: أَ لَيْسَ اللَّهُ بِكافٍ عَبْدَهُ
وَ يُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِنْ دُونِهِ و در آيه 39 تهديد مىكند به اينكه:
قُلْ يا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلى مَكانَتِكُمْ إِنِّي عامِلٌ و در آيه
64 مىفرمايد: قُلْ أَ فَغَيْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّي أَعْبُدُ أَيُّهَا الْجاهِلُونَ"
و همچنين اشارات ديگرى كه همه دلالت بر اين دارد كه مشركان از آن جناب خواسته بودند
دست از دعوت به توحيد بردارد.
آن گاه به استدلال بر يكتايى خدا در ربوبيت و الوهيت پرداخته، هم از طريق
وحى و هم از طريق برهان عقلى، و هم از راه مقايسه بين مؤمنان و مشركان، آن را اثبات
مىكند. و مقايسه مزبور مقايسهاى لطيف است. چند نوبت مؤمنان را به بهترين اوصاف ستوده،
و به پاداش هايى اخروي بشارت مىدهد. و هر جا سخن از مشركان به ميان آورده- علاوه بر
وبال اعمالشان، كه در دنيا گريبانشان را مىگيرد، وبالى نظير وبالهايي كه به ساير
امتهاى گذشته به كيفر تكذيب آيات خدا رسيد، و آن عبارت بود از خوارى در دنيا كه البته
عذاب آخرت قابل مقايسه با آن نيست- ايشان را به خسران و عذاب آخرت نيز انذار مىدهد.
و به همين منظور در اين سوره، روز قيامت را به روشنترين اوصافش وصف كرده،
و با تکيه بر اين توصيف سوره را خاتمه داده است.
گفته شده: اين سوره به شهادت سياق آياتش در مكه نازل شده، و چنين به نظر
مىرسد كه يك دفعه نازل شده باشد، چون آيات آن بسيار به هم مربوط و متصل است.
ويژگيهاى سوره زمر:
1. داراى 75 آيه به عدد کوفى، 72 آيه به عدد حجازى و بصرى، 73 آيه به عدد
شامي، 1192 يا 1180 کلمه و 4708 يا 4871 حرف است.
2. در ترتيب نزول، پنجاه و نهمين، و در قرآن کريم سى و نهمين سوره است.
3. گفته شده: پس از سوره سبأ و پيش از سوره مؤمن در مکه نازل شد؛ جز آيات
52 تا 54 که مدنى است.
4. از سور مثانى و حدود نيم جزء قرآن کريم است.
5. گفتهاند پنج يا هفت آيه منسوخ دارد.
مطالب مهم سوره زمر:
1. بيان حقانيت و اهميت قرآن؛
2. بيان اقسام چهارگانه توحيد و آثار آن؛
3. بيان رستاخيز و مسائل مربوط به آن؛ مانند: حشر و نشر و حساب و عقاب
و ثواب؛
4. اخلاص در دين و عبادت؛
5. اشاره به سرنوشت امتهاى گذشته.
[1]سخاوي ، علي بن محمد ، 558-643ق.;جمال
القراء و كمال الاقراء;جلد1;صفحه 181
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 63و43و41
[3]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
586
[4]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
316
[5]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 193
[6]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد19;صفحه
357
[7]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 327
[8]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 403
[9]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد17;صفحه 231
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 3007