نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2744
سوره احبار
سوره مائده
(سوره احبار)
(پنجمين سوره قرآن)
«مائده» به معناى سفره و خوان غذا است. در آيات112 تا 115
اين سوره، حواريون و پيروان حضرت عيسى (ع) براى اطمينان بيش تر، از او ميخواهند خداوند
خوان غذا از آسمان فرود آورد؛ حضرت عيسى (ع) از خداوند چنين مىخواهد: «پروردگارا!
براى ما غذايى از آسمان نازل کن تا براى اول و آخر ما عيد باشد و نشانهاى از تو».
نام سوره از همين آيات گرفته شده است. تاکيد اصلى آيات اين سوره بر بناى جامعه اسلامى
بر بينش توحيدى، مبارزه با خرافات و شرکها، تاسيس روابط صحيح اجتماعى و احکام حلالها
و حرامها مىباشد و از اين طريق نيز مسائلى از عهد، حدود و قصاص و داستانهايى از
بنىاسرائيل بيان شده است.
اگر در مواعظ و داستان هايى كه اين سوره متضمن آنها است تدبر شود، دانسته
ميشود غرض از اين سوره دعوت به وفاى به عهدها، و پايدارى در پيمانها، و نيز تهديد
و تحذير شديد از شكستن آنها و بى اعتنايى نكردن به امر آنها است. و نيز بدست ميآيد
كه، عادت خداى تعالى به رحمت و آسان كردن تكليف بندگان و تخفيف دادن به كسى كه تقوا
پيشه كند و ايمان آورد و باز از خدا بترسد و احسان كند جارى شده، و نيز بر اين معنا
جارى شده كه نسبت به كسى كه پيمان با امام خويش را بشكند، و گردنكشى و تجاوز آغاز
نموده از بند عهد و پيمان در آيد، و طاعت امام را ترك گويد، و حدود و ميثاق هايى كه
در دين گرفته شده را بشكند، سختگيرى كند.
و به همين جهت است كه بسيارى از احكام حدود و قصاص، و داستان مائده زمان
عيسى (ع) ، و داستان دو پسران آدم، و اشاره به بسيارى از ظلمهاى بنى اسرائيل و پيمانشكنىهاى
آنان در اين سوره آمده است، و در آياتى بر مردم منت مىگذارد كه دينشان را كامل و نعمتشان
را تمام كرد، و طيبات را بر ايشان حلال، و خبائث را بر ايشان حرام كرد، و احكام و دستوراتى
بر ايشان تشريع كرد كه مايه طهارت آنان است، و در عين حال عسر و حرجى هم نمىآورد.
مناسب با زمان نزول اين سوره نيز تذكر اين مطالب بوده، براى اين كه اهل
حديث و تاريخ اتفاق دارند بر اين كه سوره مائده آخرين سوره از سورههاى مفصل قرآن است،
كه در اواخر ايام حيات رسول خدا (ص) بر آن جناب نازل شده، در روايات شيعه و سنى هم
آمده كه در مائده ناسخ هست ولى منسوخ نيست، چون بعد از مائده چيزى نازل نشد تا آن را
نسخ كند، و مناسب با اين وضع همين بود كه در اين سوره به حفظ پيمان هايى كه خداى تعالى
از بندگانش گرفته، و خويشتن دارى در حفظ آنها سفارش كند.
ويژگيهاى سوره مائده:
1. اين سوره 120 آيه به عدد کوفى، 122 آيه به عدد حجازى و شامى، 123 آيه
به عدد بصري، 2804 کلمه و 11933 حرف دارد.
2. در ترتيب نزول، يکصد و دوازدهمين و در مصحف شريف پنجمين سوره و مدنى
است، غير از آيه 3 که در عرفات و حجةالوداع نازل شد. با توجه به معيار زمانى، اين
آيه مدنى بهشمار مىآيد؛ ولى با معيار مکاني، مکى است.
3. گفتهاند نُه آيه ناسخ و منسوخ دارد.
مباحث مهم سوره مائده:
1. مسئله ولايت و رهبري؛
2. تثليث مسيحيت؛
3. عدالت اجتماعى و پايبندى به عهود و قراردادها؛
4. مسائل فقهى مانند احکام نذر و سوگند، وصيت، سرقت، قصاص، شراب و قمار،
حد محارب، احکام قربانى و….
نيز ر.ک: اسامى سوره مائده.
[1]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد5;صفحه 157
[2]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 178
[3]سخاوي ، علي بن محمد ، 558-643ق.;جمال
القراء و كمال الاقراء;جلد1;صفحه 438
[4]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
583
[5]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 43
[6]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 194
[7]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه (159-164)
[8]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد4;صفحه
241
[9]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
317
[10]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 210
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2744