نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2659
سوره 040
سوره غافر
(سوره 040)
(چهلمين سوره
قرآن)
«غافر» از ماده «غفران» به معناى خطاپوش و بخشنده
است. غافر يکى از صفات خداوند مىباشد که در آيه سوم اين سوره آمده است:((غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ)…
) ؛ «خداوندى که آمرزنده
گناه و پذيرنده توبه است». بدين جهت، سوره غافر نام گرفته است.
اين سوره پيرامون بلندپروازيهاى كفار، و مجادلات باطل ايشان به منظور
از بين بردن حقى كه بر آنان نازل شده، سخن مىگويد، بدين سبب آيات آن يكى پس از ديگرى
متعرض جدلهاي آنان، و پاسخ دادن به جدالشان مىشود، يك جا مىفرمايد: ما يُجادِلُ
فِي آياتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَلا يَغْرُرْكَ تَقَلُّبُهُمْ فِي الْبِلادِ،
جاى ديگر مىفرمايد: الَّذِينَ يُجادِلُونَ فِي آياتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطانٍ
أَتاهُمْ كَبُرَ مَقْتاً، باز هم مىفرمايد: أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ
يُجادِلُونَ فِي آياتِ اللَّهِ أَنَّى يُصْرَفُونَ.
و با اين تكرار، سورت استكبار و جدال آنان را از راه به رخ كشيدن عذابى
كه امم گذشته به جرم تكذيب گرفتار آن شدند مىشكند، و به همين منظور عذابهاى خوار
كنندهاى را كه خدا به ايشان وعده داده، با ذكر نمونهاى از آنچه در آخرت بر سرشان
مىآيد خاطر نشان مىكند.
و سخنان باطل ايشان را با حجتهايى كه گوياى وحدانيت خدا در ربوبيت و الوهيت
است، به كلى مردود مىسازد؛ رسول گرامى خود (ص) را امر به صبر نموده و هم آن جناب و
هم همه مؤمنين را وعده نصرت مىدهد. و نيز آن جناب را امر مىكند كه به كفار اعلام
كند تسليم پروردگار خويش است و دست از پرستش او برنخواهد داشت، تا به كلى از آن جناب
مايوس گردند.
گفته شده: تمامى آيات اين سوره در مكه نازل شده، چون آيات آن به هم اتصال
دارند و مضامين آن بر اين معنا شهادت مىدهد. ولى بعضىها گفتهاند: پارهاى از آياتش
در مدينه نازل شده است.
ويژگيهاى سوره غافر:
1. داراى 85 آيه به عدد کوفى و شامى، 84 آيه به عدد حجازى، 82 آيه به عدد
بصرى، 1199 يا 1288 کلمه و 4960 يا 5109 حرف است.
2. در ترتيب نزول، شصتمين و در مصحف شريف چهلمين سوره است.
3. بعد از سوره زمر و پيش از سوره فصّلت در مکه و پيش از هجرت نازل و به
همين ترتيب نيز در مصحف شريف گردآورى شد.
4. از ابنعباس نقل شده که آيات 56 و 57 مدنى است.
5. از نظر کميت، از سور مثانى و دقيقاً نيم جزء قرآن است.
6. نخستين سوره از سُوَر حواميم (سورههايى که با حروف مقطعه «حم» آغاز
مىشوند) و بيست و يکمين سوره از سُوَر مقطعات است.
7. گفته شده است دو آيه منسوخ دارد.
مطالب عمده سوره غافر:
1. بيان تقابل دائم حق و باطل، ايمان و کفر و ارزشها و ضد ارزشها؛
2. مطالبى درباره توحيد و خداشناسى و تدبير خداوند در جهان خلقت؛
3. ارائه بخشهايى از تاريخ بنىاسرائيل؛ موسى (ع) و هارون با فرعون و
هامان و نيز داستان مؤمن آلفرعون؛
4. مطالبى از خلقت انسان؛
5. مطالبى از معاد؛
6. تشويق به سير و سياحت براى عبرتآموزي.
نيز ر.ک: اسامى سوره غافر.
[1]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد17;صفحه 302
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 194و64و43و41
[3]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
586
[4]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
316
[5]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 193
[6]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد20;صفحه
3
[7]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه (332-334)
[8]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 409و309
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2659