نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2483
سبك هاى تفسيرى
روشهاي تفسيري
(سبك هاى تفسيرى)
(انواع روشها و گرايشها در تفسير قرآن)
هر يک از مفسران براى استنباط معانى آيات،
قرآن را از زاويهاى خاص و با پيش زمينههايى مورد مطالعه قرار داده است.
گروهى تفسير قرآن را تنها به کمک روايات
پيامبر اکرم (ص) و ائمه هدى (ع) ارائه کرده و گروهى ديگر، تفسير خويش را بر پايه اجتهادهاى
عقلى خويش استوار ساخته و گروهى نيز احياناً دريافتهاى حسى را ملاک برداشت از قرآن
قرار دادهاند.
از نظر گرايش نيز گروهى از نظر ادبيات
و فصاحت و بلاغت به قرآن نگريستهاند و کتابهاى تفسيرشان سرشار از مباحث ادبى قرآن
است؛ گروهى ديگر به مباحث فلسفى و کلامى توجه بيشتر کرده يا اين مقوله را با توجه به
شرايط خاص تاريخى در تفسير خود بر صدر نشاندهاند؛
دسته ديگر از مفسران نيز به مسائل عرفانى
و اشارات معنوى تأکيد داشته و از اين منظر به تفسير قرآن پرداختهاند؛ و جمعى نيز با
اصرار بر مسائل اخلاقى، به تفسير آيات الهى همت گماشته و عدهاى هم به آيات هستىشناسى
قرآن عنايت بيشتر نشان داده، و آيات مربوط به آفرينش انسان، زمين، آسمان و پديدههاى
طبيعى را تفسير کردهاند.
بنابراين مىتوان بين گرايشها و روشهاى
تفسير قرآن تفاوت قائل شد. گاهى مفسران بر اساس علاقه و گرايش کلامى، فقهى، تاريخى
يا فلسفى يا… قرآن را تفسير مىکنند؛ يعنى جنبه کلامى و
اعتقادات قرآن، احکام يا مسائل تاريخى يا فلسفى آن را بيان مىکنند؛ اينها گرايشهاى
تفسيرى است. البته انتقاداتى نيز بر برخى گرايشهاى تفسيرى وارد شده است. شهيد مطهرى
(ره) از منتقدان جدى برداشتهاى تفسيرى کسانى مانند گروه فرقان است که مىخواستند با
ديدگاههاى بعضاً مادىگرايانه و متأثر از جوّ فرهنگى پيش از انقلاب اسلامى به تفسير
قرآن بپردازند. ميان اهلسنت نيز دانشمند لبنانى استاد عبدالله علائلى نقدهايى قابلتأمل
دارد؛ از جمله مىگويد: وقتى به التفسير الکبير امام فخر رازى مراجعه مىکنيد، مىبينيد
اين تفسير حول مشکلاتى دور مىزند که متافيزيک قديم آن را مطرح کرده بود و ايشان خواسته
است اين مفاهيم متافيزيک را در قرآن زنده کند. اين تفسير نيست؛ بلکه مجموعهاى از تمايلات
فردى است.
همچنين قرطبى، فقيه مالکى مىخواهد قرآن را با مقولات مذهب مالک اشباع
کند. مىتوان گفت تفسير قرطبى دقيقاً در چارچوب مذهب مالکى است.
گاهى مفسر بر اساس عقل به تفسير مىپردازد که به آن روش «تفسير عقلى» مىگويند.
«تفسير نقلى» نيز يا تفسير با الهام از روايات است، که به آن «تفسير روايى» يا «مأثور»
مىگويند، و يا تفسير با آيات ديگر است، که به آن «تفسير قرآن به قرآن» مىگويند.