نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2431
زيادت حروف
زيادت حروف
(زيادت برخي
حروف به قصد افاده تأکيد؛ از انواع اسلوب بديعى قرآن)
يکي از انواع
اسلوب بديعى قرآن، اطناب به زيادت است که انواع گوناگونى دارد. يکي از آنها اطناب به
زيادت حروف است که يا براي تأكيد نفي است، مثل باء في خبر ليس، و يا براي تأكيد ايجاب
است، مثل حرف لام داخل بر مبتدا. زرکشي حروف: إن، أن، لا، ما، مِن، باء، و لام را حروفي
دانسته که استعمال آنها به قصد زيادت و تأکيد، رواج بيشتري دارد.
از قول مفسران
و صاحب نظران علوم قرآني مواردي از آيات نقل شده که قائل به زيادت برخي حروف در آنها
شدهاند:
1. حرف کاف:
در آيه:((فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَّأْكُولٍ))(فيل/ 5) حرف کاف را زائد دانسته و تقدير آيه را«فَجَعَلَهُمْ عَصْفاً مَّأْكُولاً» دانستهاند.
و در آيه:(لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ)((شوري//
11) دو قول ذکر شده است: 1. زائد بودنِ کلمه «مثل». بنابر اين قول، تقدير آيه چنين
است: ليس کهو شيءٌ. 2. زائد بودن حرف کاف، که تقدير آيه چنين ميشود: ليس مثلَه شيءٌ.
از آنجا که قول به زيادت حرف، سهل تر از قول به زيادت اسم است، مشهور نحويين همين قول
را اختيار کردهاند. )
البته بحثهاي زيادي در مورد اين آيه ميان نحويين
جريان داشته و برخي اساساً زيادت هيچ کدام را نپذيرفتهاند.
2. حرف باء: در آيات متعددي، از جمله در آيه:((وَكَفَى بِاللّهِ حَسِيبًا))(نساء/ 6) باء را زائد دانسته و تقدير آيه را«وَكَفَى
اللّهُ حَسِيبًا» دانستهاند.
و در آيه:(فَإِنْ آمَنُواْ بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ)((بقره// 137) است. مفسران سه احتمال در مورد باء
دادهاند که يکي از اين احتمالات، زيادت باء، به تقدير: «فَإِنْ آمَنُواْ مِثْلَ مَا
آمَنتُم بِهِ» است. )
3. حرف «إذ»: زرکشي از ابو عبيده نقل ميکند که
در آيه:((هَلْ يَسْمَعُونَكُمْ إِذْ تَدْعُونَ))(شعراء/ 72) حرف «إذ» را زائده دانسته است.
4. «إن» خفيفه: برخي گفتهاند در آيه:((وَلَقَدْ مَكَّنَّاهُمْ فِيمَا إِن مَّكَّنَّاكُمْ
فِيهِ))(احقاف// 26) حرف «إن»به صورت زائده
و براي تأکيد آمده است.
5. «أن»: برخي از آياتي که عدهاي گفتهاند اين
حرف در آنها به صورت زائده و براي تأکيد آمده چنين است:((وَلَمَّا أَن جَاءتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِيءَ بِهِمْ
وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا))(عنکبوت// 33) ؛((وَمَا لَنَا أَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللّهِ))(ابراهيم// 12) ؛((وَمَا لَنَا أَلاَّ نُقَاتِلَ فِي سَبِيلِ اللّهِ))(بقره// 246) .
6. «ما»: از جمله آياتي که عدهاي قائل به زيادت
حرف «ما» در آنها هستند عبارتند از:((إِنَّمَا
اللّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ))(نساء// 171) ؛((كَأَنَّمَا يُسَاقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ
يَنظُرُونَ))(انفال// 6) ؛((إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء))(فاطر// 28) ؛(أَيْنَمَا تَكُونُواْ يُدْرِككُّمُ الْمَوْتُ)(نساء// 78) ؛(حَتَّى إِذَا مَا جَاؤُوهَا شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ
وَجُلُودُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ)(فصلت//20) ؛((إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي
أَن يَضْرِبَ مَثَلًا مَّا بَعُوضَةً))(بقره//
26) ؛((بَل لَّعَنَهُمُ اللَّه بِكُفْرِهِمْ
فَقَلِيلًا مَّا يُؤْمِنُونَ))(بقره// 88)
.
9. حرف لام: گفته شده حرف لام نيز دز برخي آيات،
زائده است، مثل:((قُلْ عَسَى أَن يَكُونَ رَدِفَ
لَكُم))(نمل// 72) ؛((يُرِيدُ اللّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ))(نساء// 26) ؛(وَأُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ)((زمر// 12) .)
[1]زركشي ، محمد
بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد2;صفحه (274-278)
[2]همان;جلد3;صفحه (75-89)
[3]سيوطي ، عبد
الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 221
[4]طوسي ، محمد
بن حسن ، 385 - 460ق.;التبيان في تفسير القرآن;جلد1;صفحه 483
[5]همان;جلد3;صفحه 120
[6]طبرسي ، فضل
بن حسن ، 468 - 548ق;مجمع البيان في تفسير القران;جلد1;صفحه 406
[10]همان;جلد3;صفحه 20
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2431