نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2396
روايت سبعة اَحْرُف
حديث سبعة اَحْرُف
(روايت سبعة اَحْرُف)
(حديث نزول قرآن بر هفت حرف)
دانشمندان اسلامى درباره معنا و تفسير
حديث «انزل القرآن على سبعة أحرُف» که از طريق 21 صحابى به ما رسيده و ابوعبيد
قاسم بن سلام، آن را حديث متواتر دانسته است اختلافنظر دارند، به طورى که سيوطى
35 قول را در اين مورد ذکر ميکند. از ميان اين اقوال، قول ابنجزرى بيشتر مورد توجه
محققان قرار گرفته است.
اکثر دانشمندان برآنند که منظور از «سبعة أحرف» هفت لغت است؛ اما در تعيين
اين لغات اختلاف دارند.
به نظر ابوعبيد قاسم بن سلام، مراد از «سبعة أحرف» لغات «قريش، هذيل، ثقيف،
هوازن، کنانه، تميم و يمن» است.
برخى ديگر معتقدند مراد از آن «امر و نهي، طلب و دعا، خبر و استخبار و
زجر» است.
دستهاى گفتهاند مراد از آن «وعد و وعيد، مطلق و مقيد، تفسير و اعراب
و تأويل» است و….
ابنجزرى مىگويد: همواره فهم اين حديث
برايم دشوار بود. سى و چند سال براى فهم و درک معناى آن تفکر و امعاننظر کردم تا به
نظرى رسيدم که شايد صواب باشد. به نظر وى معناى «سبعة احرف» از وجوه هفتگانه
ذيل خارج نيست:
1. اختلاف در حرکات باشد؛ بى آن که در معنا و صورت کلمه تغييرى رخ دهد؛
مانند «يحسب» (به فتح سين و کسر آن) .
2. اختلاف در حرکات، بهطورى که در معناى کلمه تغيير پديد آيد؛ مانند:((فتلقى آدم من ربه کلمات))(بقره// 37) که ابنکثير آيه را به نصب «آدم» و
رفع «کلمات» قرائت کرده است و ديگران به عکس؛
3. اختلاف قرائات در حروف که سبب تغيير در معنا شود؛ بىآنکه صورت لفظ
(صرفنظر از نقطهها) را تغيير بدهد؛ مثل: «تبلوا» و «تتلوا»؛
4. اختلاف قرائت باعث تغيير صورت لفظ شود؛ بى آن که معنا را تغيير بدهد؛
مانند: «صراط» و «سراط»؛
5. اختلاف قرائت در حروف که سبب تغيير در صورت لفظ و معنا باشد؛ مانند:
«يأتل» و «يتأل»؛
6. اختلاف در تقديم و تأخير کلمه باشد؛ مثل: «فَيَقتلون» و «يُقتَلون»
در آيه 111 سوره توبه که عدهاى به تقديم مفعول قرائت کردهاند و عدهاى به تقديم فاعل؛
7. اختلاف در زياده و نقصان باشد؛ مثل: «و أوصي» و «و وصّى» در آيه
132 سوره بقره.
عدهاي، حديث سبعة أحرف را که توجيهکننده اختلاف قرائات شده و به اختلاف
در الفاظ قرآن وجهه شرعى داده است، به ادله ذيل صحيح ندانستهاند:
1. از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) روايت شده است که آنان نزول قرآن
بر هفت حرف را دروغ دانستهاند.
2. روايات مربوط به نزول قرآن بر حروف، مختلف است و هفت، پنج، چهار، سه
يا ده حرف در اين روايات آمده است؛ حال کدام تعداد صحيح است و کدام دسته از روايات
را بايد ترجيح داد؟
3. هنگامى که عثمان مردم را - آن طور که گفته مىشود- بر قرائت واحد واداشت،
عملاً مقابل اين قبيل احاديث و دستور پيامبر (ص) به قرائات متعدد هفت، پنج يا غير آن
ايستاد و هيچ کس به اين کار عثمان اعتراضى نکرد؛ در صورتى که جاداشت بزرگان صحابه و
در رأس آنان اميرمؤمنان (ع) به کار عثمان اعتراض کنند.
استاد معرفت در کتاب تاريخ قرآن مىنويسد: «حرف» در اين حديث به معناى
لهجه است. قبايل مختلف عرب با لهجههاى گوناگون نماز مىخواندند و قرآن را برخلاف لهجه
قريش که فصيحترين لهجههاى عرب است قرائت مىکردند. برخى از صحابه معترض شدند و از
پيامبر (ص) پرسيدند چگونه است، آيا بايد تمامى عرب و تمامى مردم جهان طبق لهجه قريش
تلاوت کنند؟ فرمود: نه، قرآن به هفت حرف (لهجه) نازل شده (و به لهجه قريش اختصاص ندارد)
. عدد هفت کنايه از کثرت است و عدد خاص منظور نيست.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (211-227)
[2]عاملي ، جعفر مرتضي ، 1944 -;حقايقى مهم
پيرامون قرآن كريم;صفحه 139
[3]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (163-176)
[4]ابن جزري ، محمد بن محمد ، 751 - 833ق.;النشرفى
القراءات العشر;جلد1;صفحه (19-31)
[5]خويي ، ابوالقاسم ، 1278 - 1371;البيان
فى تفسيرالقرآن;صفحه 187
[6]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد2;صفحه 83
[7]محيسن ،محمدسالم;المغنى فى توجيه قراءات
العشرالمتواترة;جلد1;صفحه 56
[8]ابو شامه ، عبد الرحمان بن اسماعيل ،
595 - 665ق;المرشدالوجيزالى علوم تتعلق بالكتاب العزيز;صفحه (77-145)
[9]قسطلاني ، احمد بن محمد ، 851 - 923ق.;لطائف
الاشارات لفنون القراءات;صفحه 32
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2396