نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2145
حصر و اختصاص
حصر و اختصاص
(اختصاص دادن چيزى به چيز ديگر به طريق
مخصوص)
از اسلوبهاى معانى قرآن «حصر و اختصاص» است که به آن «قصر» نيز مىگويند؛ يعنى اختصاص دادن چيزى
به چيز ديگر به طريق مخصوص؛ به عبارت ديگر «حصر» اثبات حکمى براى موردى معين و نفى
آن حکم از موارد ديگر است. به کسى يا چيزى که قصر بر آن صورت گرفته است «مقصور» و به
فعل، اسم، ظرف يا حالتى که بهآن اختصاص يافته است، «مقصورٌعليه» مىگويند. در جمله
«تنها من آمدم» به «تنها» ادات قصر و به «مَن» مقصور و به «آمدن» مقصورٌعليه مىگويند.
البته برخى صاحبنظران ميان حصر و اختصاص تفاوت قائل شدهاند.
حصر بر دو قسم است:
1. حصر صفت بر موصوف؛
2. حصر موصوف بر صفت.
و هر کدام از اين دو يا مجازى است يا حقيقي.
حصر نسبت به اعتقاد مخاطب بر سه قسم است:
1. حصر اِفراد؛ 2. حصر قلب؛ 3. حصر تعيين.
فرق بين اين اقسام ايناست که در قصر إفراد، مخاطب اعتقاد دارد مثلاً زيد
هم شاعر است و هم نويسنده؛ ولى در قصر قلب، اعتقاد دارد نويسنده است، نه شاعر؛ و در
قصر تعيين شک دارد شاعر است يا نويسنده. در هر سه مورد، متکلم مىگويد: «زيد تنها شاعر
است» و با اين عبارت اعتقاد نادرست يا شک مخاطب را برطرف مىکند چنانکه ملاحظه شد،
قصر إفراد و تعيين و قلب با توجه به اوضاع و احوال مخاطب، معنادار است؛ در نتيجه، ممکن
است يک مثال با توجه به شرايط مختلف، در هر سه مورد به کار رود.
نيز ر.ک: ادات حصر؛ حصر موصوف بر صفت؛ حصر صفت بر موصوف.
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه (166-178)
[2]كمالي دزفولي ، علي ، 1292 -;قرآن ثقل
اكبر;صفحه (223-236)
[3]بستاني ، بطرس ، 1898 - 1969;محيط المحيط
قاموس مطول للغة العربية;صفحه 738و172
[4]علوي مقدم ، محمد ، 1311 -;درقلمروبلاغت;صفحه
208
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 2145